Bugün Patates Yiyebilmenizi Domateslere Borçlu Olabilirsiniz!
Science
- Basın Bildirisi
- Evrimsel Biyoloji
- Bilim Haberciliği
Domates ve patatesin sadece isimleri birbirine benzemekle kalmıyor, aynı zamanda birlikte de çok iyi gidiyorlar. Her ne kadar birinin meyvesi, diğerinin ise yumruları yenilebilir olsa da bu durum birbirlerinin en yakın akrabaları olmalarını değiştirmiyor. Cell dergisinde yayınlanan bir çalışmada araştırmacılar, domatesin patatesin ortaya çıkmasını sağlamış olabileceğini belirtiyor.[1] Ekibe göre erken dönem domates bitkileri, yaklaşık 9 milyon yıl önce başka bir atasal grup ile melezleşti ve bu birleşmeden yumru yapma özelliği için doğru gen kombinasyonuna sahip melez yavrular oluştu. Yeni araştırmayı yürüten Çin Tarım Bilimleri Akademisi'nden genom biyoloğu ve bitki ıslahçısı Sanwen Huang, şöyle özetliyor:
Basitçe şöyle diyebiliriz: Domates, patatesin anasıdır.
Yazarlar, bu melezleşmenin ilk patateslerin atalarının normal şartlarda ulaşamayacakları yeni bölgelere ve iklim koşullarına (sıcak çayırlardan soğuk dağ çayırlarına) yayılmasına yardımcı olduğunu savunuyor. Araştırmaya katılmayan Arkansas Üniversitesi'nden evrimsel biyolog Jeremy Beaulieu, çalışma ile ilgili yorumlarını şöyle aktarıyor:
Bu çalışma oldukça etkileyici bir hikaye anlatıyor. Bitkilerde evrimleştiğini gördüğümüz yeni kilit özellikler üzerine yapılan en kapsamlı çalışmalardan biri.
Marketten torba torba aldığınız kahverengi patatesler, evcilleştirilmiş patatesin tek türü olan Solanum tuberosum türünün inanılmaz çeşitliliğini tam olarak yansıtmıyor. And Dağları'nda, birçok renk ve şekle sahip yumruları olan binlerce S. tuberosum çeşidi yetiştiriliyor. Ayrıca Şili'nin güney ucundan Amerika Birleşik Devletleri'nin güneybatısına kadar uzanan Amerika kıtasında 100'den fazla yabani patates türü de bulunuyor.
Utah Üniversitesi'nden bitki taksonomisti ve evrimsel biyolog olan Lynn Bohs ise tek bir türün böylesine şaşırtıcı bir şekilde çeşitlenmesinin nedeninin tıpkı yumruların kökeni gibi uzun süredir belirsizliğini koruduğunu belirtiyor. Önceki genom çalışmaları, domateslerin patateslerin en yakın yaşayan akrabası olduğunu Etuberosum taksonunun şaşırtıcı derecede patatese benzediği ortaya koyuyor. Çalışmaya katılmayan Bohs, şöyle devam ediyor:
Etuberosum bitkileri yumrulu olmadığından patateslerde yumruların nasıl ortaya çıktığı büyük bir gizem haline gelmişti.
Bu gizemden etkilenen Huang, kendisinin ve meslektaşlarının bu bulmacayı çözmek için çalışmaya karar verdiklerini söylüyor. Ekip, 44 yabani patates türünün üç Etuberosum türünün ve 15 yabani domates türünün genomlarını dizilemeyi başardı. Araştırmaya katılmayan Georgia Üniversitesi'nden bitki genetikçisi Robin Buell, daha önce kimsenin bu ölçekte bir çalışma yapamadığını vurguluyor.
Huang'ın ekibi, yabani patateslerin domates ve Etuberosum'dan gelen genlerin bir kısmına sahip olduğunu ortaya koydu. Araştırmacılar, incelediği tüm patates genomlarında, önceki çalışmalarda dizilenmiş olanlar da dahil olmak üzere, bu genleri düzenli olarak gördüklerini belirtiyor. Huang, bunun eski bir melezlemenin işareti olduğunu söylüyor. Ekip, domates ve Etuberosum genlerindeki mutasyonların sayısını ve türlerini karşılaştırarak domates ve Etuberosum gruplarının yaklaşık 13 milyon yıl önce ortak bir atadan ayrıldığını düşünüyor. İncelenen patates genomları ise bu bariyere rağmen iki soyun yaklaşık 9 milyon yıl önce başarılı bir şekilde melezleştiğini gösteriyor.
Ekip, melezleşmenin patateslerin atalarına yumruluk özelliğini kazandırdığını öne sürüyor. Yeni genomik analiz, patateslerde yumru oluşturmak için kilit önemde olan SP6A adlı genin domateslerden geldiğini gösteriyor. Toprağın altında şişen gövdelerin büyümesini düzenleyen IT1 olarak başka bir patates geninin ise ve Etuberosum'dan geldiği biliniyor.
Araştırmacılar, yumruların ilk patates bitkileri için iki açıdan faydalı olduğunu savunuyor. İlk olarak, yumrular besin maddelerini depoladığı için bitkinin zorlu koşullara dayanmasına yardımcı oluyor. Ayrıca yumrular sayesinde bitkiler, tozlaştırıcılara veya eşeyli üremeye ihtiyaç duymadan vejetatif olarak üreyebildiğinden üreme açısından ekstra bir kolaylık sağlıyor.
Araştırmacılar ayrıca, yumruların bu ilk patateslerin birçok yeni yeni çeşitlere evrimleşmesine katkı sağladığını da düşünüyor. Melezleşme olayı, And Dağları'nın hızla yükseldiği dönemde yaşandığından yeni çeşitlerin dolduracağı yeni nişler yaratmış olabilir. Ancak yine de ekip And Dağları'nın etkisinden bağımsız olarak yabani patateslerin domateslerden yaklaşık %20, Etuberosum'dan ise %36 daha hızlı daha hızlı çeşitlendiğini aktarıyor.
Huang, bu artışın son derece mantıklı olduğunu söylüyor. Ciklet balıkları ve ayçiçekleri gibi diğer gruplarda, melezleşme mutasyonların tek başına yaratabileceğinden daha fazla genetik çeşitlilik yaratıyordu. Bu da evrimsel süreç için daha esnek bir çeşitlilik sağlıyordu. Huang, şöyle anlatıyor:
Melezleşme sadece yeni bir tür oluşturmakla kalmadı, aynı zamanda uyum sağlayan, adeta bir makine gibi çalışan bir yapı inşa etti.
ETH Zürih'ten evrimsel genetikçi Thomas Städler ise tam olarak ikna olmadığını belirtiyor. Patateslerin melezleşmeden türediğine dair kanıtların güçlü olduğunu kabul etse de bu olayın tek başına yumruların oluşumuna ve patateslerin çeşitlenme yeteneğine yol açıp açmadığının hâlâ kesin olarak çözülmemiş bir soru işareti olduğunu söylüyor. Yine de Städler, bu konudaki gelecek çalışmaların heyecan verici olacağını öngörüyor.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Huang'a göre bulgular, tohumla çoğaltılan yeni patates çeşitlerinin yaratılmasına katkı sağlayabilir. Örneğin, bitki bilimciler IT1 ve patatesten alınan diğer genleri ekleyerek evrimsel süreçteki orijinal bir eseri taklit ederek domatesleri yumru kökü olan bir türe dönüştürebilir. Huang, son olarak sözlerini şöyle bitiriyor:
Bir dahaki sefere patates yerken domatese teşekkür edebilirsiniz.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
2
-
2
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ Z. Zhang, et al. (2025). Ancient Hybridization Underlies Tuberization And Radiation Of The Potato Lineage. Elsevier BV. doi: 10.1016/j.cell.2025.06.034. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 22/08/2025 21:42:59 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/21288
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
