EMDR Nedir? Neden Sahte Bilim Olarak Kabul Edilir?

EMDR, hastayı travma anısına kısa bir süre odaklanmaya teşvik eden ve aynı zamanda travma anılarıyla ilişkili canlılık ve duygularda azalma ile ilişkili iki taraflı uyarım (göz hareketleriyle) deneyimleyen yapılandırılmış bir terapidir. EMDR terapisinin anksiyete, depresyon, OKB, kronik ağrı, bağımlılıklar ve diğer sıkıntılı yaşam deneyimleri gibi bozukluklar için yararlı bir tedavi olduğu iddia edilir.^[11] Bilimsel konsensüse göre bu iddialar doğru değildir.

EMDR, göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme, ağırlıklı olarak TSSB hastalarının travmatik anıları çözmelerine yardımcı olmak için kullanılan bir psikoterapi biçimidir.^[1] Francine Shapiro tarafından icat edilmiştir.^[2]

EMDR'nin birçok randomize çalışması zayıf kontrol grupları, küçük örneklem büyüklükleri ve diğer metodolojik kusurlar nedeniyle eleştirilmiştir.^{[3], [4], [5]}

EMDR, maruz bırakma terapisine bir dizi bilimsel olmayan uygulama ekler, bu yüzden “Purple hat therapy” olarak adlandırılır. Yani bir tedavi biçiminin yeni bir eklemeyle (mor şapka takmak gibi) karıştırıldığı ve daha sonra yeni eklemeden dolayı etkili olduğu iddia edilen, ancak aslında etkinliğin yerleşik bileşenden kaynaklandığı herhangi bir tıbbi uygulamayı ifade eder.

EMDR, maruz bırakma terapisine benzer bir şekilde travmatik anılara odaklanmayı ve bu sırada yan yana göz hareketleri veya diğer çift taraflı uyarım biçimlerini içerir.^{[15], [16]} Diğer bazı psikiyatrik durumlar için de kullanılır.

Bir meta-analize göre; Derleme bulguları, EMDR'nin diğer aktif tedavilerle karşılaştırılabilir etkilerle depresyon semptomlarını iyileştirmek için etkili bir tedavi olarak kabul edilebileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, bulguların sınırlı sayıdaki çalışma ve bunların kalitesi ışığında yorumlanması gerekmektedir. Depresyon tedavisinde ve depresyonun nüksetmesini önlemede EMDR'nin uzun vadeli etkilerini anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.^[6]

Aynı meta analiz ve sistematik inceleme, EMDR'nin depresyon tedavisinde orta düzeyde bir faydası olduğunu ortaya koymuştur, ancak çalışmaların sayısı ve kalitesinin düşük olduğu belirtilmiştir.

Farklı bir meta analize göre, EMDR için fobiler ve sınav kaygısında da anlamlı sonuçlar bulunmuştur, ancak çalışma sayısı az ve yanlılık riski yüksektir. EMDR diğer bazı ruh sağlığı sorunlarında da incelenmiştir, ancak bu sorunların hiçbiri için sonuçları bir araya getirmek için yeterli çalışma mevcut değildir. EMDR kısa vadede TSSB tedavisinde etkili olabilir, ancak çalışmaların kalitesi kesin sonuçlara varmak için çok düşüktür. Diğer ruh sağlığı sorunlarında kullanımını tavsiye etmek için yeterli kanıt yoktur.

76 çalışmanın sistematik bir incelemesini ve meta-analizinine göre, çalışmaların çoğu TSSB üzerindeki etkileri incelemiştir (%62). EMDR'nin kontrol koşullarına kıyasla etki büyüklüğü ve yüksek heterojenlik göstermiştir. 27 çalışmanın sadece dördünde düşük yanlılık riski vardı ve yayın yanlılığı için göstergeler vardı. EMDR diğer terapilerden daha etkiliydi ancak yanlılık riski düşük olan çalışmalarda değildi. EMDR için fobiler ve sınav kaygısında da anlamlı sonuçlar bulunmuştur, ancak çalışma sayısı az ve yanlılık riski yüksektir. EMDR diğer bazı ruh sağlığı sorunlarında da incelenmiştir, ancak bu sorunların hiçbiri için sonuçları bir araya getirmek için yeterli çalışma mevcut değildir. EMDR kısa vadede TSSB tedavisinde etkili olabilir, ancak çalışmaların kalitesi kesin sonuçlara varmak için çok düşüktür. Diğer ruh sağlığı sorunlarında kullanımını tavsiye etmek için yeterli kanıt yoktur.^[12]

Olası mekanizmalar

EMDR'nin etkinliğine ilişkin pek çok öneri, Shapiro'nun öne sürdüğü gibi, travmatik veya çok olumsuz bir olay meydana geldiğinde, deneyimin bellekteki bilgi işlemesinin eksik olabileceği varsayımını paylaşmaktadır. Travma, normal adaptif bilgi işlemenin bozulmasına neden olur ve bu da işlenmemiş bilginin işlevsiz bir şekilde bellek ağlarında tutulmasına yol açar.^[18]

Başka birkaç olası mekanizma daha önerilmiştir:

EMDR çalışma belleğini etkileyebilir.^[19] Bir hasta travmayı hatırlarken iki taraflı uyarım görevi gerçekleştirirse, hatırlayabileceği bilgi miktarının azalacağı ve bunun da ortaya çıkan olumsuz duyguları daha az yoğun ve daha katlanılabilir hale getireceği düşünülmektedir.^[20] Bu, EMDR Derneği İngiltere ve İrlanda'dan Robin Logie tarafından bir "uzaklaşma etkisi" (ing:"distancing effect") olarak görülmektedir. Danışanın daha sonra travmayı yeniden değerlendireceğine ve daha az zarar verici bir ortamda işleyeceğine inanılmaktadır.^[21] Anıların hatırlandıktan sonra daha fazla değiştirilebilir olduğunu gösteren araştırmalar göz önüne alındığında, bu açıklama akla yatkındır.^[22]

Göz hareketinin beynin iki tarafı arasında iletişim sağladığı fikri. Bu fikir, kabul görmüş nörobilime dayanmamaktadır.

Bilateral stimülasyon, ilk olarak Shapiro tarafından kullanılan sol ve sağ tekrarlayan göz hareketi tekniğinin genelleştirilmesidir. Alternatif uyaranlar arasında sol ve sağ hoparlörler veya kulaklıklar arasında değişen işitsel uyaranlar ve terapistin ellerinin veya dokunma cihazlarının dokunması gibi fiziksel uyaranlar bulunur.

Çoğu meta-analiz, EMDR'ye iki taraflı göz hareketlerinin dahil edilmesinin etkisi üzerinde çok az fark yarattığını veya hiç fark yaratmadığını bulmuştur. Meta-analizler de EMDR çalışmalarında yüksek bir bağlılık yanlılığı riski tanımlamıştır. Daha az dışlama kriterine sahip 2013 tarihli bir meta-analiz orta düzeyde bir etki bulmuştur.^[25]

Tıp ve Psikoloji Otoritelerinin Eleştirileri

• Bazı anksiyete bozuklukları için de olumlu etkiler gösterilmiştir, ancak çalışma sayısı az ve yanlılık riski yüksektir. Amerikan Psikoloji Derneği, EMDR'yi panik bozukluğunun tedavisi için "etkisiz" olarak tanımlamaktadır.^[7]
• Tıp Enstitüsü'nün TSSB tedavisine ilişkin 2008 tarihli raporu EMDR'yi tavsiye etmek için yeterli kanıt bulmamış ve mevcut çalışmaların çoğunu bağlılık önyargısı ve yetersiz kontroller gibi metodolojik kusurlar nedeniyle eleştirmiştir.^[8]
• Dünya Sağlık Örgütü'nün stresle ilişkili durumlar hakkındaki 2013 raporu, travmatik stresin akut semptomları için EMDR'yi destekleyecek yeterli kanıt bulamamıştır.^[9]
• Bazı anksiyete bozuklukları için de olumlu etkiler gösterilmiştir ancak yapılan çalışma sayısı düşüktü ve önyargı riski yüksekti.^[12] Amerikan Psikoloji Derneği, EMDR'yi panik bozukluğunun tedavisinde "etkisiz" olarak tanımlıyor.
• 2023'te Cochrane tarafından yapılan ağ meta-analizi, EMDR'nin cinsel istismara uğramış çocuk ve ergenlerin ruh sağlığı sorunlarının tedavisindeki etkinliğine dair kanıtların çok düşük olduğunu buldu.^[13]

Neden Sahtebilimdir?

Dünya Sağlık Örgütü'nün 2013 uygulama kılavuzuna göre "EMDR, olumsuz düşünce, duygu ve davranışların işlenmemiş anıların sonucu olduğu fikrine dayanmaktadır." Önerilen mekanizmanın hiçbir bilimsel temeli yoktur.

EMDR sahtebilim olarak nitelendirilmiştir çünkü altta yatan teori ve birincil terapötik mekanizma yanlışlanamazdır, yani bilimsel değildir. EMDR'nin kurucusu ve diğer uygulayıcıları, hiçbir etki göstermeyen çalışmaları açıklamak için test edilemeyen hipotezler kullanmışlardır.^[10] Terapinin sonuçları spesifik değildir, özellikle de yönlendirilmiş göz hareketleri sonuçlarla ilgisizse. Bu hareketler ortadan kaldırıldığında, geriye geniş çaplı bir terapötik etkileşim ve aldatıcı pazarlama kalır.^[17]

Yanlışlanabilirlik, bazı önerme, ifade, teori veya hipotezlerin yanlışlığının kanıtlanabilme kapasitesidir. Yanlışlanabilirlik kavramı 1935 yılında Avusturyalı filozof ve bilim insanı Karl Popper (1902-1994) tarafından ortaya atılmıştır. O zamandan beri bilim camiası, yanlışlanabilirliği, tekrarlanabilirlik ve test edilebilirlik gibi özelliklerle birlikte bilimsel yöntemin temel ilkelerinden biri olarak görmeye başlamıştır.

Yanlışlanabilirlik doktrinine göre bilimsel bir hipotez, ancak doğası gereği yanlışlanabilirse inandırıcıdır. Bu, hipotezin test edilebilmesi ve yanlışlığının kanıtlanabilmesi gerektiği anlamına gelir. Bu otomatik olarak hipotezin geçersiz ya da yanlış olduğu anlamına gelmez, sadece hipotezin olası bir zamanda ya da yerde çürütülebilme potansiyelinin var olduğu anlamına gelir.^[14]