Batık Maliyet Yanılgısı ve Yaşam Kararlarımıza Nasıl Etki Ediyor?

Batık maliyet yanılgısı, zaten içine “battığınız” duruma rağmen size para, zaman ve efor harcamaya devam etmeli gibi hissetiren bir bilişsel önyargıdır. Bu batık maliyet algısı, kaynaklarınızın boşa gittiğini görmek istemediğiniz için durumdan uzaklaşmayı zorlaştırır.

New York’ta psikiyatrist olan Yalda Safai’ye göre batık maliyet yanılgısına düştüğümüzde “Kaybın etkisi, kazanmanın beklentisinden daha kötü hissettirir. Bu yüzden gelecekteki maliyet ve fayda yerine geçmişteki zarara göre karar almaya devam ederiz.” diyor.

National Institutes of Health (NIS)’e göre bu bize zarar veren durumu bırakmak yerine irrasyonel, duygu bazlı karar vermeye ve bu sonu bitmez duruma ekstra kaynaklar harcamaya devam etmemize yol açıyor.^[1]

Yazının ilerisinde bu bilişsel önyargıya düşmenin bazı tehlikelerini tartışıyor ve batık maliyet yanılgısının hayatınızda ortaya çıkabileceği bazı yaygın senaryoları özetliyoruz.

Batık Maliyet Yanılgısı Nasıl İşliyor?

Zaman, para ve enerji harcadığımız durumları gerimizde bırakmak gerçekten zor olabiliyor. Genellikle olan durum, harcanan maliyet geri kazanılamayacağına göre, yola devam edebileceğinizi ve/veya işleri daha iyi hale getirmek için ek kaynaklar tahsis edebileceğinizi söyleyerek durumu rasyonelleştirmeye çalışmanızdır.

Sonuçta, tatmin olmayan durağan bir durumda kalabilir ve duygusal enerjinizi, zamanınızı (sınırlı olan) ya da paranız gibi ekstra değerli kaynaklarınızı kaybedebilirsiniz. Batık maliyet yanılgısı sizin sinsi bir şekilde güveninizi şişirebilir.^[2]

Her ne kadar ne kadar harcama yapmış olursanız olun, bu durumu kapatmak korku ya da gerginlik duyguları uyandırsa da, bunu yapmak aslında size daha iyi hizmet edecek yeni durumların önünü açar.

Bu batık maliyetleri harcanan ve geri kazanılamayacak para olarak yeniden çerçevelendirmek önem arz etmektedir. Net ve rasyonal karar almak adına, verdiğiniz emeğin bir sonraki adımla ilgisiz olduğu görülmelidir.

Batık Maliyet Yanılgısı Hayatımızda Nasıl Ortaya Çıkıyor?

Batık maliyet yanılgısı, her ne kadar karşımıza maddi anlamda bir kayıp ile ilişkilendirilsede hayatımızda her alanında karşımıza çıkabiliyor. Bu bilişsel önyargı karşımıza meslek hayatımızda, bireysel ilişkilerimizde, eğitimde, finansal yatırımlarda ve başka alanlarda görebiliyoruz.

Buna örnek vermek gerekirse:

• Beğenmediğiniz bir dizi veya kitabı sadece başladığınız için bitirmek
• Kumarda kaybettiğiniz parayı daha fazla kumara yatırarak kaybınızı karşılamaya çalışmak
• Tek taraflı ve büyük ihtimalle arkadaşlığın seyri değişmeyeceğine rağmen enerji ve zaman harcamak
• Artık yapmak istediğin şeyin bu olmadığını bilmene rağmen seçilmiş alanda eğitim hayatına devam etmek
• Artık değerlerlerinizin uyuşmadığı ve ihtiyaçlarınızın karşılanmadığı ve uzun süredir devam eden bir romantik ilişkide kalmaya devam etmek
• Sırf malzelemelerine para harcadığınız için sevmediğiniz bir hobiyi yapmaya devam ettirmek
• Sizin geleceğinize ve size fayda sağlamayan bir iş veya kariyer hayatında devam etmek
• Bir yatırıma/ürüne/eşyaya daha iyi kazanç sağlamak umuduyla, para kaybedilmesine rağmen ekstra harcama yapmaya devam etmek.

Hükümetler, şirketler ve spor takımları gibi büyük kuruluşlar batık maliyet yanılgısına düşebilirler. Örneğin, kârlı veya başarılı olmayan projelere, ürünlere, stratejilere veya programlara daha fazla kaynak ayırmaya devam edebilirler.

Nasıl Kaçınılmalı?

Ne zaman devam etmeniz ve bırakmanız arasında ince bir çizgi vardır.

Örneğin, bir ilişkide tamamen normal bir pürüz yaşayabilirsiniz, ancak bu hemen ayrılmanız için bir gerekçe değildir ya da %100 hevesli olmadığınız bir hobiyi deneyebilirsiniz belki de "Bu alanda iyi değilim." engelini aştığınızda bu hobiyi sevmeye başlayabilirsiniz.

Böyle durumlarda rasyonal düşünceye öncelik vermeniz önemlidir. Dr. Safai bu konu hakkında “Geleceğin veya gelecekteki davranışın en iyi öngörücüsü geçmiştir. Eğer bu noktaya kadar ilişkiler, hobiler, arkadaşlıklar, iş vb. size hiçbir olumlu fayda sağlamadıysa, muhtemelen gelecekte de yaramayacaktır.” diyor.

Ayrıca aşağıdakileri de göz önünde bulundurun:

• Kötü Sonuçlar: Eğer tekrarlanan şekilde tatmin edici olmayan sonuçlar ile karşılaşıyorsanız, tekrar değerlendirme yapın.
• Fırsat Maliyeti: Paranız/enerjiniz/zamanınız nerede çok değerlenecek? Başka bir girişimde bulunarak veya rotanızda kalarak kaynaklarınızdan daha fazla "geri dönüş" elde edebilir misiniz?
• Akıl Sağlığı: Eğer durum akıl sağlığınıza kötü yönde etki ediyorsa ve gelecek adına bir ışık gözükmüyorsa, bırakmak en iyisi.
• Özgüveninizden Ödün Vermek: Eğer durumdan giderek daha az emin oluyorsanız, bu durumu bırakmak adına bir işaret olabilir.