Ayaklarımız Altındaki Levhaların (Plakaların) Hareketinin Sonuçları Nelerdir?

Magma, binlerce derece sıcaklıktaki çekirdek ile buna göre oldukça soğuk olan atmosfer arasındaki sıcaklık farkından ötürü sürekli bir döngü halindedir: Isındıkça yükselir, soğudukça alçalır. Son derece yüksek bir akışkanlık direncine sahip olan magma, bu hareketiyle birlikte üzerindeki plakaları daha önceki bir yazımızda anlattığımız yönlere doğru iter. Bu itme kuvvetinin sonucunda, 3 temel levha (plaka) hareketi görürüz:

• A. Iraksak (Uzaklaşan) Levha Hareketi
• B. Yakınsak Levha Hareketi
• C. Transform Fay Hattı

Görselden de görebileceğiniz gibi, magma hareketlerinden ötürü komşu iki plaka birbirinden zıt yönlere hareket edecek olursa, aralarında bir yarık oluşur. Bu yarıktan dışarıya magma fışkırmaya başlar ve böylece volkanik aktivite Dünya'nın manto kısmında (kabuk ile çekirdek arasındaki bölge) yüzeye ulaşır. Hepsi olmasa da, volkanik patlamaların bir kısmı bu uzaklaşma hareketinden kaynaklanır.

Bunun en güzel örneği, Atlantik Okyanusu'nun ortasındaki ıraksak harekettir. Bu plaka hareketi sebebiyle Avrupa ile Amerika kıtaları ve çevrelerindeki okyanus tabanları birbirlerinden sürekli uzaklaşırlar. Yüzeye ulaşan bu magma hızla soğuyarak aradaki boşluğu doldurmayı sürdürecek şekilde yeni plakalar yaratabilir.

Magma hareketi aynı zamanda plakaların birbirine doğru hareket etmesine de sebep olur. Bu hareket sonucunda plakalar birbirleriyle çarpışırlar. Bu çarpışma, çok yavaş; ancak küresel boyutta inanılmaz şiddetli olur. Dar zaman aralıklarında bu çarpışmalar ve plaka hareketleri canlılar tarafından hissedilemez. Ancak çarpışmaların sürekli devam ettiğinin en büyük kanıtı, Dünya çapında her an olmakta olan (çoğu hissedilmez büyüklükte olsa da) depremlerdir.

Britannica Encyclopedia

Eğer bir rasathanenin sitesine girecek olursanız istisnasız olarak her zaman çeşitli büyüklüklerde depremlerin olduğunu görürsünüz. Bunun tek sebebi, plakaların birbirlerine doğru olan hareketi ve sürekli çarpışmanın devam ediyor olmasıdır. Uzun zaman dilimlerinde (ya da nadiren meydana gelen aşırı şiddetli ve göreceli olarak hızlı çarpışmalar sonucunda) plakalardan biri şekilde (B) görüldüğü gibi diğerinin altına girerken, öteki diğerinin üzerine çıkar. Yukarıya doğru çıkan plakalar dağ oluşumuna (orogenez) sebep olurken, alt tarafta kalan plaka magma içerisine gömülerek erir ve yok olur.

Transform Fay Hatları ise plakaların birbirlerine paralel ama zıt yönlerde hareket etmesi sonucu oluşur. Türkiye'de "Marmara Fay Hattı" olarak bilinen hat bu tiptedir. Anadolu'nun üzerinde bulunduğu Afrika Plakası ile bunun kuzeyindeki Avrasya Plakası birbirlerine zıt ve paralel yönlerde hareket ederler. Bu sürtünme hareketi, kimi zaman çok şiddetli depremlere sebep olabilmektedir. Düzce, Gölcük, İstanbul, vb. depremler buna örnektir. Beklenen Büyük İstanbul Depremi hakkında daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.