Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Allais Paradoksu Nedir?

Allais Paradoksu Nedir?
3 dakika
6,629
Tüm Reklamları Kapat

Allais Problemi, Beklenen Fayda Teorisi'nin aksiyomlarının ihlal edildiğini gösteren bir insan karar verme görevi olarak sıklıkla başvurulan, en eski ve en iyi bilinen paradokslardan biridir. Bir iktisatçı olan Maurice Allais tarafından ortaya konan Allais Paradoksu, Beklenen Fayda Kuramı'nın (İng: "Expected Utility Theory" veya kısaca "EUT"), gerçek insan davranışları ile nasıl tezat halinde olabileceğini göstermesi açısından hayli önemli sayılan bir seçim problemidir. Kişilerin rasyonel hareket ettiği varsayımı altında "beklenen fayda", belirsizlik altında verilen bir kararın sonucu olan olası faydanın, olayın gerçekleşme olasılığı ile çarpılmasıyla elde edilen sonuçtur:

E[R]=∑inRiPiE[R]=\displaystyle\sum^n_i{R_iP_i}

Tüm Reklamları Kapat

Bu denklemde E[R]E[R] beklenen fayda, RiR_i herhangi bir ii senaryosundan beklenen fayda, PiP_i herhangi bir ii senaryosunun gerçekleşme ihtimali, nn ise senaryo sayısıdır. Örneğin %50 ihtimalle 1 milyon dolar kazanılacak bir işte beklenen fayda 500.000 dolardır. Allais Paradoksu ise insan tercihlerinin duruma göre değiştiğini ve insanların belirsiz sonuçlarla ilgili nasıl hissedeceğini açıklayabilecek tek bir sayının olamayacağını söyler.

Problem, iki sorudan oluşmaktadır. İlk soruda, katılımcılardan bir piyangoda (kumarda) A ve B seçenekleri arasından hangisini tercih ettiklerini seçmeleri istenmektedir. Seçenekler aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:[1], [2]

Tüm Reklamları Kapat

  • A Seçeneği:
  • %100 ihtimalle 1 milyon dolar
  • B Seçeneği:
  • %89 ihtimalle 1 milyon dolar,
  • %10 ihtimalle 5 milyon dolar,
  • %1 ihtimalle hiçbir şey.

Bir düşünün, hangisini seçerdiniz?

Bu sırada ikinci bir soru soralım: Bu soruda katılımcılardan yine bir piyangoda (kumarda) C ve D seçenekleri arasından hangisini tercih ettiklerini seçmeleri istenmektedir. Seçenekler şu şekilde açıklanmaktadır:

  • C Seçeneği:
  • %11 ihtimalle 1 milyon dolar,
  • %89 ihtimalle hiçbir şey.
  • D Seçeneği:
  • %10 ihtimalle 5 milyon dolar,
  • %90 ihtimalle hiçbir şey.

Allais, çoğu insanın, ilk soruda A'yı ve ikinci soruda D'yi seçtiğini buldu (buna "AD" tercihi denmektedir). Çünkü Beklenen Fayda Teorisi, her bir şıkkın beklenen faydasını şöyle hesaplar:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

  • A Seçeneği: %100*1=1 %100∗1=1\%100*1=1 milyon dolar.
  • B Seçeneği: %90∗1+%9∗5+%1∗0=1.35\%90*1+\%9*5+\%1*0=1.35 milyon dolar.

Görülebileceği gibi, bu iki seçenek arasından B seçeneğini seçmek, size daha çok para kazandırmaktadır. Ama matematiği yapmadan bunu görmek kolay değildir ve insanlar, sezgisel olarak A seçeneğinin "garantici" doğasına kapılırlar. İşte buna kesinlik etkisi denmektedir.[3]

Halbuki bu, büyük bir hatadır. Rasyonel olan tercih, B'dir; A değil. İkinci grup şıkta da benzer bir durum vardır:

  • C Seçeneği: %11*1+%89*0=0.11%11∗1+%89∗0=0.11\%11*1+\%89*0=0.11 milyon dolar.
  • D Seçeneği: %10∗5+%90∗0=0.5\%10*5+\%90*0=0.5 milyon dolar.

Bariz bir şekilde, D seçeneği size yaklaşık 5 kat fazla para kazandırmaktadır. Yine de insanlar, %1'lik ihtimal artışına kanarak C seçeneğini tercih etmektedirler. Rasyonel olan tercih, D'dir; C değil. İşte Allais, bunu bir "paradoks" olarak tanımlamıştır: Çünkü insanlar rasyonel ise, ilk soruda B, ikinci soruda D tercihini seçmelidir (bu, "BD" olarak tanımlanır). Ancak birçok kişi ilk soruda A, ikinci soruda C seçeneğini tercih etmektedir (yani "AC").

Pratik yapmak adına, üçüncü bir kumar önerelim:

  • E Seçeneği:
  • %89 ihtimalle 8 milyon dolar,
  • %11 ihtimalle 1 milyon dolar.
  • F Seçeneği:
  • %89 ihtimalle 8 milyon dolar,
  • %10 ihtimalle 5 milyon dolar,
  • %1 ihtimalle hiçbir şey.

Burada doğru şıkkı görmek biraz daha zor olabilir. Ancak basit bir hesapla en iyi seçeneği tespit edebilirsiniz:

Tüm Reklamları Kapat

  • E Seçeneği: %11*1+%89*0=0.11%89∗8+%11∗1=7.23\%89*8+\%11*1=7.23 milyon dolar.
  • F Seçeneği: %11*1+%89*0=0.11%89∗8+%10∗5∗%0∗0=7.62\%89*8+\%10*5*\%0*0=7.62 milyon dolar.

Bu iki şık arasından F seçeneği rasyonel olan tercihtir; E seçeneği değil. Ancak insanlar garantici yaklaşmaya ortalamada beklenen değerden daha çok kıymet biçtikleri için, E seçeneğini tercih etmeye meyillidirler.

Allais Paradoksu'nun sonuçları genellikle şu şekilde yorumlanır:[4]

  • Sadece A, B, C ve D seçenekleri sunulduğunda, A'yı B'ye, D'yi C'ye seçen kişiler paradoksa düşerler ve beklenen fayda aksiyomuyla çelişirler.
  • Bunlar arasından F'yi E'ye seçenler, kesinlik etkisine kapıldıklarını gösterirler. Ancak ilk ikilide AD seçip, üçüncüde E'yi seçenler sıfır etkisine kapılırlar (sıfır olan tercihlerden kaçınmak isterler).

Yapılan çalışmalar, bu paradokstaki sıfır etkisinin istatistiki olarak anlamlı sonuçlar yarattığını (yani insanların gerçekten de sıfır olan şıklardan rasyonel olmayan tercihlerde bulunmak pahasına kaçınmaya çalıştığını), kesinlik etkisininse istatistiki olarak anlamlı sonuçlar vermediğini (yani insanların kazanma garantisi olan şıkları irrasyonel olma pahasına seçmeyi tercih etmediklerini) göstermiştir. Konu hakkındaki araştırmalar devam etmektedir.[5]

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
21
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 23
  • İnanılmaz 9
  • Merak Uyandırıcı! 9
  • Muhteşem! 2
  • Bilim Budur! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Güldürdü 1
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 07:53:32 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10625

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
U. Özbey, et al. Allais Paradoksu Nedir?. (8 Kasım 2021). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/10625
Özbey, U., Bakırcı, Ç. M. (2021, November 08). Allais Paradoksu Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/10625
U. Özbey, et al. “Allais Paradoksu Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 08 Nov. 2021, https://evrimagaci.org/s/10625.
Özbey, Umut. Bakırcı, Çağrı Mert. “Allais Paradoksu Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, November 08, 2021. https://evrimagaci.org/s/10625.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close