Genetik Yakınlık (İlişki) Katsayısı Nedir? Ensest Yasaları ile İlgisi Nedir?

İlişki katsayısı (ya da genetik yakınlık katsayısı), aynı türe ait iki bireyin biyolojik yakınlık miktarını belirten bir sayıdır. İlk olarak 1922 yılında Sewall Wright tarafından geliştirilen bu katsayı, aslen akrabalar arası ensest çiftleşmeye yönelik çalışmalara dayanmaktadır.

Bilindiği üzere, yakın akrabalar arası çiftleşme sonucu doğan yavrularda nadir genetik hastalıkların ortaya çıkma ihtimali daha yüksek olmaktadır. Bunun sebebi, birçok nadir genetik hastalığın çekinik genler üzerinde taşınıyor olmasıdır. Bu çekinik genlerin geniş bir popülasyonda bir araya gelerek hastalığı üretme ihtimali oldukça düşüktür. Ancak küçük ve birbiriyle yakınen akraba olan bir grup, kendi arasında çiftleştiğinde, bu akrabaların atalarından miras aldıkları ve çekinik genler üzerinde taşınan hastalıkların yavrularda bir araya gelme ihtimali çok ciddi miktarda artmaktadır. Bu nedenle, tür içi bireyler arası akrabalık katsayısını bilmek önem kazanmaktadır.

Basitçe, ilişki katsayısı %0 (veya 0) ila %100 (ya da 1) arasında değişen bir orandır. Akrabalar arası yakınlık arttıkça, bu oran da giderek %100'e (ya da 1'e) yakınsar. Benzer şekilde, daha uzak akrabalar arasındaki ilişki %0'a (ya da 0'a) yakındır. Bu durumda, karşımıza akrabalık ilişkileri ile genetik yakınlık katsayısını ilişkilendiren şöyle bir tablo çıkmaktadır:^[1]

0. Derece Akrabalar
Tek yumurta ikizleri (klonlar): %100
1. Derece Akrabalar
Ebeveyn ile yavru: %50
Ebeveynin ikizi ve bu ikizin çocuğu: %50
2. Derece Akrabalar
Öz kardeşler: %50
3/4 kardeş (kardeş-kuzenler): %37.5 - Ebeveynlerinizden birisi, diğer ebeveyninizin kardeşiyle çocuk yapacak olursa bu çocuk, sizin 3/4 kardeşinizdir.
Üvey kardeşler (yarı-kardeş): %25
Dede/nine ile torun: %25
3. Derece Akrabalar
Amca/Dayı/Hala/Teyze ile Yeğen: %25
Yarı-teyze, yarı-hala, yarı-amca, yarı-dayı, yarı-yeğen: %12.5 - Ebeveyninizin üvey kardeşlerine veya üvey kardeşinizin çocuklarına verilen bir isimdir.
Büyük dede, büyük nine ve büyük torunlar: %12.5 - Dede ve ninelerin ebeveynleri ve torunların çocukları bu kategoridedir.
4. Derece Akrabalar
Çifte Birinci Kuzen: %25 - İki öz kardeş, başka iki öz kardeş ile çocuk yaptığında, kardeş olmayan çocukları birbirinin çifte birinci kuzeni olur.
Bir Buçuk ("Sesqui-First") Kuzen: %18.75 - Ebeveynlerden birisinin, diğer ebeveynin öz kardeşinin üvey kardeşi olduğu durumlarda, çocuklara bir buçuk kuzen denir.
Birinci Kuzen: %12.5 - Amca, hala, teyze ve dayı çocuklarıdır.
Büyük Teyze/Hala/Amca/Dayı/Yeğen: %12.5 - Ebeveynlerin teyze, hala, amca, dayı ve yeğenleridir.
Yarı Birinci Kuzenler: %6.25 - Birbiriyle üvey kardeş olan ebeveynlere sahip kuzenlerinize bu isim verilir.
Yarı Büyük Teyze/Hala/Amca/Dayı/Yeğen: %6.25 - Ebeveynlerin üvey kardeşinin dede, nine ve torunlarıdır.
Büyük Büyük Dede/Nine/Torun: %6.25 - Dede ve ninelerin dede ve nineleri ile, torunların torunlarıdır.
5. Derece Akrabalar
Önceki Nesilden Çifte Kuzen: %12.5 - Ebeveyninizin çifte kuzenleridir.
Önceki Nesilden Bir Buçuk Kuzen: %9.375 - Ebeveyninizin bir buçuk kuzenleridir.
Önceki Nesilden Birinci Kuzenler: %6.25 - Ebeveyninizin birinci kuzenleridir.
Önceki Nesilden Yarı Birinci Kuzenler: %3.125 - Ebeveyninizin yarı birinci kuzenleridir.
6. Derece Akrabalar
Sekizde Yedilik İkinci Kuzen: %10.9375 - Ebeveynleri ve dede/nineleri farklı olan; ancak büyük dede ve büyük ninelerinin 8'inden 7 tanesi ortak olan, 1 tanesi farklı olan kişilerdir.
Sekizde Beşlik İkinci Kuzen: Ebeveynleri ve dede/nineleri farklı olan; ancak büyük dede ve büyük ninelerinin 8'inden 5 tanesi ortak olan, 3 tanesi farklı olan kişilerdir.
Çifte İkinci Kuzen: %6.25 - Birbiriyle birinci kuzen olan iki kişi, birbiriyle birinci kuzen olan iki kişiyle çocuk yaparsa veya birbiriyle çifte birinci kuzen olan iki kişi, iki diğer kişiyle çocuk yaparsa, bu çocuklar çifte ikinci kuzen olurlar.
Bir Buçuk İkinci Kuzen: %4.6875 - Ebeveynleri ve dede/nineleri farklı olan; ancak büyük dede ve büyük ninelerinin 8'inden 3 tanesi ortak olan, 5 tanesi farklı olan kişilerdir.
İkinci Kuzen: %3.125 - Büyük dede ve ninenizin ortak olduğu herkes ikinci kuzeninizdir.
Yarı İkinci Kuzen: %1.5625 - Büyük dede ve ninelerden sadece 1 tanesinin ortak olduğu kuzenlerdir.

Bu listeyi daha da uzatmak elbette mümkündür. İki ve daha önceki nesillerde akrabalıkları olanların da birbirleriyle akrabalıkları, bu şekilde akrabalık bulunmayanlarınkine göre daha yüksek olacaktır. Ancak görülebileceği gibi bir noktadan sonra akrabalık katsayıları öylesine azalmaktadır ki, takip etmek zorlaşmaktadır. Örneğin birbiriyle 10. dereceden akraba olan dördüncü kuzenler, yani büyük büyük büyük dede ve nineleri ortak olan kişilerin genetik ilişki katsayısı %0.1953125 olmaktadır.

Fakat bu sayıların pratik sonuçları da vardır: Örneğin akrabalık ilişkisini bu şekilde sayısal olarak ifade edebiliyor olmak, hukuki bazı sonuçlara da sahiptir. Bunların başında, yasal olan ensest ilişki derecesinin belirlenmesi gelmektedir.

Birçok ülkede kuzenlerin evlenmesi ve çocuk sahibi olması yasak değildir. Ancak kardeşlerin, ebeveynler ile yavruların, vb. yakın akrabaların evlenmesi ve çocuk sahibi olması ensest olarak değerlendirilir ve yasaktır. Dolayısıyla hukuki olarak yasal olan birliktelikler ile olmayanlar arasına bir çizgi çekilmesi gerekmektedir. Birçok ülkede ensest, genetik yakınlık derecesi %25'in üzerine çıktığında başlar.

Genetik Akrabalık İlişkisine Yüzler Üzerinden Bakış

Genetik yakınlığı görmenin en etkili yolu genlere bakmak olsa da, genlere erişimimizin çok daha düşük olduğu zamanlarda fiziksel özellikler belirleyici rol oynamaktaydı.

Bu durumda şu sorulabilir: Genetik olarak akrabaların yüzleri birbirine ne kadar benziyor? Yüzlerimizi kodlayan genleri ve bu genlerin çevre tarafından etkilenmesiyle oluşan fiziksel görüntümüzü, yakın akrabalarımızla ne düzeyde paylaşıyoruz?

Moleküler Biyoloji ve Genetik ile ilgili diğer içerikler ›

Fotoğrafçı Ulric Collete, yaptığı çalışmada akrabaların yüzlerinin yarılarını tek bir yüzde birleştirerek bunu bizlere gösteriyor. Hangi akrabalar birbirlerine ne kadar benziyor, aşağıdaki fotoğraflarda görebilirsiniz:

Tek Yumurta İkizleri

Çift Yumurta İkizleri

Kız Kardeşler

Erkek Kardeşler

Kız ve Erkek Kardeşler

Anneler ve Kızları

Babalar ve Oğulları

Anneler ve Oğulları

Babalar ve Kızları

Büyükanneler ve Kız Torunları

Kuzenler

Bu Makaleyi Alıntıla

Okundu Olarak İşaretle

Paylaş
Alıntıla
Alıntıları Göster

Paylaş

Sonra Oku

Notlarım

Yazdır / PDF Olarak Kaydet

Bize Ulaş

Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git

Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?

Kaynaklar ve İleri Okuma

^ International Society of Genetic Genealogy. Autosomal Dna Statistics. Alındığı Tarih: 14 Ekim 2020. Alındığı Yer: International Society of Genetic Genealogy | Arşiv Bağlantısı

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 25/04/2024 03:00:07 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/2232

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Kategoriler ve Etiketler

Tümünü Göster