Akademide İngilizcenin Hâkimiyeti: Neden Bilimsel Sahada Başka Diller de Kullanmalıyız?

Cervantes Enstitüsüne göre dünya çapında yaklaşık 600 milyon kişinin konuştuğu İspanyolcanın, bilim camiasında daha yaygın konuşulması ve anlaşılması gereken bir dil olduğu sıkça dile getirilir.^[1]

Ancak milyonlarca insanın konuşması, bir dilin akademide güç kazanması için yeterli değildir. Akademide bir dilin güç kazanması için bilimsel, politik ve kültürel düzeyde pek çok kuruluş ile uzmanın sürekli çabalarına ihtiyaç vardır.

Bilim Camiası Olabildiğince Fazla Dilde İletişim Kurmalı!

Bazı tahminlere göre bilimsel araştırmaların %98'i İngilizce yayımlanmakta, oysa dünyanın yalnızca %18'i bu dili biliyor.^{[2], [3]} Bu durum, bilimsel araştırmaları toplumlara herhangi bir kısıtlama olmaksızın sunmayı hedefliyorsak diğer dillerde de yayım yapmayı elzem kılıyor.

Bilimde birden fazla dilin kullanılmasının önemi, toplum nazarında dikkate değer bir konumda bulunan sayısız organizasyonun konuya dair yaptıkları kamu duyuruları ve demeçleri ile sıkça vurgulanmıştır. Bu organizasyonlar arasında European Charter for Researchers, Helsinki Initiative on Multiligualism, UNESCO Recommendation on Open Science, OPERAS Multiligualism White Paper, the Latin American Forum on Research Assessment, COARA Agreement on Reforming Research Assessment ve the Declaration of the 5th Meeting of Minsters and Scientific Authorities of Ibero-American Countries gibi organizasyonlar bulunmaktadır.^{[4], [5], [6], [7], [8], [9], [10]} Tüm bu organizasyonlar bir konuda hemfikirdir: Bütün dillerin bilim iletişiminde bir değeri vardır!^[11]

Bu duyuruların sonuncusunda da belirtildiği üzere yerel, bölgesel ve ulusal açıdan sosyal değeri olan araştırmalar; daima İngilizceden başka bir dilde yayımlanmaktadır. Bunların yayımlandığı bölgelerde ekonomik, sosyal ve kültürel etkileri olur; çünkü bilimsel bilgi yayılırken akademiden olmayan profesyonellerce, örneğin bilim anlatıcıları tarafından bir nevi filtreden geçirilir. Böylelikle daha geniş bir bilgi paylaşımı kültürü sağlanır.

Çeşitliliğin artması, aynı dili konuşan veyahut pek çok dili konuşup anlayabilen akademisyenlerin akıcı diyaloglar kurmasını da mümkün kılar. Örneğin İbero-Amerika bölgesinde ana dili İspanyolca olan biri Portekizceyi de anlayabilir ve keza tersi de mümkündür.^[12] Böylece her iki taraf aynı bilim sahnesini paylaşmış olur. Bu durumun bir diğer örneği de birden fazla resmi dili olan İspanya'dır.

Ne Hiyerarşilere Ne de Sınıflandırmalara Yer Olmalı!

İngilizce dışında bir dilde yayımlanan bir araştırma çok sık biçimde ikinci sınıf muamelesi görür. Ortaya konan çalışmanın kalitesi ise pek düşünülmez.

Bu zararlı ön yargı, bilhassa beşerî ve sosyal bilim sahalarında çalışmaya dahil olanların emeğini yok saymaktadır. Ayrıca küresel akademik camianın toplumla bilgi paylaşma becerisini derinden baltalamaktadır.

Bilim camiası, çokdilliliği savunup muhafaza ederek araştırmaları ihtiyacı olanlar için daha ulaşılabilir kılmalıdır. Bu hedef doğrultusunda ilerlemenin başarısızlığa uğraması demek, akademinin hitap edeceği topluluğu oluşturamaması ve büyütememesi demektir. Dolayısıyla elimizde bulunan her dilde titizlikle, sistemli ve sürekli olarak çalışmak zorundayız.

Bilimde Dil Çeşitliliğini Güçlendirmenin Lojistik Yönü

Bir dile akademide güç kazandırmak karmaşık bir süreçtir. Kendiliğinden gerçekleşmez, dikkat gerektiren bir koordinasyon ve planlama gerektirir. Bizzat politikacılar, bilim diplomasisi ve araştırmacılardan gelecek çabanın yanı sıra halk, özel kuruluşlar, medya ve diğer kültürel yayımlar da çaba gösterme mecburiyetindedir.^[13]

Bilim ve politika sahasındaki çabaları birleştirmeyi hedefleyen İspanya Ulusal Araştırma Konseyinin ES CIENCIA adlı projesinde gösterdiği üzere bu unsurlar ahenk içerisinde çalışmalıdır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Akademik Yayım ve Yapay Zekâ Modelleri: Yeni Bir Zorluk

Küresel akademi, dijital dönüşüm ve yeni açık erişim modellerinin ortaya çıkışı neticesinde değişime uğramaktadır. İngilizce dışındaki dillerde bilimsel içerik üreten yayımcılara dair yapılacak araştırmalar, bu değişimi anlamada elzem bir rol oynayacaktır. Ancak net olan bir şey vardır: Belli bir dilde üretilen bilimsel içeriği görünür ve çevrim içi ortamda aranabilir kılmak, o dilin gücünü sağlama almada çok önemlidir.

Akademik kitaplarda, özellikle de ticari yayımcılık sektöründe açık erişime doğru dönüşüm yeni yeni başlamıştır. Üstelik, İspanya'da bilim kitaplarının %80'i ticari amaçlarla yayımlanır.^[14] Çevrim içi yayımcılıkta ise net bir anlayış sağlanması, yerel ve diğer dillerde yapılanlar da dahil olmak üzere bilimsel araştırmaları yaymanın farklı yollarını izah eden politikalar ve modeller tasarlamayı mümkün hale getirecektir. Kitap yayımcılığında daha geniş bir dil yelpazesinin kullanılması, araştırmaların ana dili İngilizce olmayanlara ulaştırılmasında yayımcıların verdiği emeği de daha görünür kılacaktır.

Bir diğer hayati unsur da yayımları, veri gruplarını ve diğer sözel olmayan araştırma sonuçlarını kolay bulunur kılmaktır; ki bu hem bilimsel hem de teknik destek gerektirir. Bu durum, üretken yapay zekânın gelişmesine katkıda bulunacağından İspanyolca ve diğer dillerdeki bilim külliyatını büyütme konusunda da geçerlidir.

Dil bakımından çeşitlilik gösteren bilimsel içerikler yapay zekâ sistemlerine eklenmez ise bu sistemler eksik, ön yargılı veya yanıltıcı bilgiler yayacaktır: İspanya hükümetinin geçen yıl İspanyolca ve diğer resmi dillerin durumuyla ilgili hazırladığı bir raporda, yapay zekâyı eğitmekte kullanılan metinlerin %90'ının İngilizce yazıldığı belirtilmiştir.^[15]

Terminoloji Çalışmalarına Duyulan İhtiyaç

Terminoloji sahasında yapılacak araştırmalar doğaçlama, bilimsel sahada belirsiz üslupların veya anlaşılmaz jargonların kullanımının önüne geçilmesi açısından son derece önemlidir. Ayrıca hem insan hem de makine çevirilerinin kalitesi, dil öğretimi ve büyük hacimli belgelerin dizinlenmesi ve düzenlenmesi bakımından büyük faydalar sağlayabilir.

Günümüzde İspanyolca terminoloji çalışmaları, İspanya Ulusal Araştırma Konseyi tarafından koordine edilen ortak bir çalışma olan TeresIA projesindeki yapay zekâ ile araştırmacılar tarafından geniş dil derlemelerinin işlenmesi sayesinde yürütülmektedir.^[16] Ancak böylesi bir projenin İspanya'da hayata geçirilmesi, inişler ve çıkışlarla dolu 15 yıllık bir sürecin ardından başarılabilmiştir.

Öte yandan Bask Bölgesi, Katalonya ve Galiçya da kendi dilleri üzerinde yoğun ve sistemli bir şekilde çalışmıştır. Terminolojiyi yalnızca bir kamu dili politikası sorunu olarak ele almakla kalmamış, aynı zamanda ortaya konulmuş terminoloji projelerine de uzun süre bağlı kalmıştır.

Çokdillilik Küresel Bir Meseledir!

Daha geniş çeşitliliğe duyulan ihtiyaç, İbero-Amerika bölgesi genelinde de geçerlidir. Burada bilhassa Ibero-American General Secretariat ile the Mexican National Council of Humanities, Sciences and Technologies tarafından İspanyolca ve Portekizceyi teşvik etmek için verilen çabalar koordine edilmektedir.^{[17], [18]}

Bu ciddi bir ihtiyaçtan kaynaklansa da bölgede en çok konuşulan iki dilin teşvikine çalışılırken bölgedeki diğer yerel ve resmi diller görmezden gelinmemelidir. İspanya'daki çalışmalarda gösterildiği üzere bunlar da bilginin üretilmesinde rol oynar ve bilimsel bilginin aktarılmasında bir araç işlevi görür.

Bilim iletişiminde daha geniş bir dil çeşitliliğini teşvik etmede her ülkenin oynayacağı kendine özgü roller vardır. Eğer başarıya ulaşılırsa İber dillerinin ve bu konu bağlamında tüm dillerin akademideki gücü, ara sıra ortaya konan sözde çabaların merhametine kalmayacaktır. Bilakis bu başarı, bilim topluluklarının bilgi paylaşımı kültürü uğrunda sergiledikleri bağlılığın neticesinde gerçekleşmiş olacaktır.