Ağaç mineleri (Lantana)

Tanım ve Genel Bilgiler

Mine çiçeğigiller (Verbenaceae) familyasına bağlı olan Ağaç mineleri (Lantana) cinsi bitkiler, çok yıllık bitkilerdir. Kökenleri Tropikal Amerika bölgelerine dayanır. Bitkiler sürekli çiçek açan çalı ve küçük ağaç şeklinde bulunmaktadır. 2 ile 5 metreye kadar büyüyebilirler. Her biri dört taç yapraklı ve dalların uç kısımlarında salkımlar halinde dizilmiş küçük boru şekilli çiçeklere sahiptir. Boru şeklinin uzunluğu ve yayılımı türleri belirlemede önemli rol oynar. Çiçekler; mor, pembe, kırmızı, sarı, beyaz, turuncu gibi renklerde olabilir. Yaprakları genişçe oval, zıt ve basittir, tüylü ve testere kenarlı olup ezildiğinde güçlü bir koku ortaya çıkar (koku toksik etkilere sahiptir, solunum yolu tahrişine neden olur). Meyveleri yeşilimsi olup olgunlaştığı zaman mor renge döner ve böğürtlene benzer. Ağaç mineleri meyveleri olgunlaştığında yeşilden koyu maviye dönen, dutsu bir sert çekirdekli meyvelerdir. Islak ve ışıklı ortamları sevmektedirler. Sıcağa, kuraklığa, soğuğa, denize yakın bölgelere dirençlidir. Yeşil olgunlaşmamış meyveler ve yaprakları çok zehirlidir bu yüzden hem insanlar hem de çiftlik hayvanları için yenmez. Kuşlar ve kelebekler için zehirli değildir.

Ali Emir Orhan

Zehirlenmenin belirtileri ilk gün içinde iştahsızlık ve kabızlıktır. Bunu hızla sarılık ve ışığa duyarlılık izler. Bu işaretlerin şiddeti ve sonraki semptomlar doza bağlıdır. Ölen hayvanların otopsisinde çoğu çiftlik hayvanında karaciğerde şişlik, safra kesesi büyüme ve koyu siyah viskoz sıvıyla dolu olduğu görülür. Safra kesesi mukozası kalınlaşmış ve siyahlaşmıştır. Böbrekler büyümüş ve sarıdır. Belirgin deri altı ve mukozal sarılık vardır. İnsanlar için ölümcül olmasa da ciddi zehirlenmelere yol açtığı bilinmektedir. Akut vakalar da hemorajik ishal gelişir. Kronik zehirlenme ise kabızlığa neden olur. Taşikardi, nefes darlığı, ishal, bulantı, yüksek karaciğer ve safra enzimleri kaydedilir. Ayrıca Lantana cinsi bitkilerin olduğu alanlarını temizleyen işçiler tarafından genellikle alerjik vakalar bildirilmiştir. Oluşan dermatit ve alerjiler yapraklar ve saplarla temastan sonra ortaya çıkabilir. Lantana cinsi bitkilerin toksik etkilerine karşı hiçbir panzehir yoktur. Semptomatik tedaviler sınırlı başarı sağlamaktadır.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Ağaç Mineleri (Lantana) cinsi yaklaşık 150 türe ev sahipliği yapan bitkiler topluluğudur. Kuşlar ve sert çekirdeklerini yiyen diğer hayvanlar tarafından çok geniş yayılma aralığı, toksisite nedeniyle hayvanlar tarafından yenmeye daha az eğilimli olması, çok çeşitli çevresel koşullara toleransı (tuzlu, kuru topraklara, sıcaklığa ve soğuğa dayanıklığı), bozulmuş habitatlarda sıklıkla görülmesi, rakip bitki türlerini engelleyen toksik kimyasal üretimi (çimlenmeyi ve kök uzamasını engelleyerek çevredeki bitkilerin büyümesini azaltan allelopatik kimyasalları salgılar), son derece yüksek tohum üretimi (her bitkiden yılda 12.000 tohum) nedeniyle adaptasyona maruz kalma ve neslini sürdürme eğilimi çok fazladır.

Ali Emir Orhan

Ekolojik Dağılım ve Habitat

İlk olarak, Hollandalı kaşifler tarafından Avrupa'ya getirildiğinde ve geniş çapta ekildiğinde Amerika kıtasından dünyaya yayılmıştır, kısa süre sonra zararları yüzünden kötü şöhretli bir bitki olarak anılmasına yol açmıştır. Lantana türleri, çiçekleri için tropikal ve subtropikal ortamlarda ve (bir yıllık bitki olarak) ılıman iklimlerde yaygın olarak yetiştirilmektedir. Güney Asya , Güney Afrika ve Avustralya gibi zararlı ot olarak kabul edilir. Açan çiçekler çok gösterişli olduğundan kelebekleri adeta üzerlerine çekerler. Biyoçeşitliliği ve evrim teorisinin kökenindeki rolüyle ünlü Galapagos Adaları'nda Lantana camara, hem nadir bitkileri hem de hayvanları tehlikeye atıyor. En az 1 bitki türünün neslinin tükenmesine neden olduğu ve en az 8 türün neslini tehdit ettiği düşünülmektedir.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

IUCN Kırmızı Liste tarafından Asgari Endişe (nesli tehlikede olmayan), yani Least Concern (LC) olarak sınıflandırılan 2 tür bulunmaktadır. Hassas (vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan), yani Vulnerable (VU) olarak sınıflandırılan 1 tür bulunmaktadır.

Ali Emir Orhan

Davranış ve Etoloji

Vejetatif üreme (özellikle çelikle), tohum yolları ile çoğalmaktadır. Tohum ile çoğaltma yöntemleri çok değişkenliğe sahip olunduğundan ve hibrit türleri çok olduğundan güvenli bir yöntem değildir. Kontrolsüz yayılma eğilimleri nedeniyle bazı ağaç minesi türleri istilacı olarak kabul edilmektedir. Özellikle Ağaç minesi (Lantana camara) türü meyveleri hayvanlar için toksik etkileri olduğundan kontrolsüz yayılımı sonucu yerel türleri geride bırakarak biyolojik çeşitliliğin azalmasına neden olabilir. Çok hızlı ve kontrolsüz yayıldığı için iyi bir bakıma ihtiyacı vardır. Güney Asya, Güney Afrika ve Avustralya gibi ülke ve bölgelerde zararlı yabani ot olarak kabul edilmektedir.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Ağaç mineleri (Lantana) süslemede veya dekorlarda kullanılmaktadır. Bahçe, peyzaj mimarlığı ve balkonlarda dekor olarak kullanılır. Lantana yapraklarının antimikrobiyal, antifungal ve böcek öldürücü özellikler gösterebildiğini bulunmuştur. Hollandalı kaşiflerin onu Avrupa'ya ilk kez getirmesinden bu yana özellikle süs bitkisi olarak kullanılmak üzere yetiştirilmektedir. Nispeten uzun süre susuz yaşayabilmesi ve pek çok zararlıya ve hastalığa direnci olması, yaygın bir süs bitkisi olmasına katkı sağlamıştır. Kelebekleri, arıları ve kuşları kendisine çekmesinden dolayı kelebek bahçelerinde sıklıkla kullanılır.