Antik yunanda yaşayan büyük filozofların gerçekten peygamber olmadıklarını nereden biliyoruz?

Merhabalar.

Bu sorunun yanıtı büyük oranda din konusundaki düşüncelerinize bağlı. Eğer dinlere inanmıyorsanız diğer dinlerin peygamberlerine inanmamak için sahip olduğunuz gerekçelerin Sokrates ve Thales gibi filozoflara da uyarlanabileceğini söyleyebilirsiniz. Diğer peygamberlere neden inanmıyorsam Antik Yunan'daki bu figürlerin peygamberliğine de bu nedenden dolayı inanmıyorum dersiniz olur biter. Ama bir dine inanıyorsanız işler karışıyor. İnandığınız dini nasıl yorumladığınıza göre de çok şey değişir. Örnek vereyim.

Diyelim ki İslam'a inanıyorsunuz ve tarih boyunca gelen pek çok peygamber olduğunu, dinin ana ahlaki ve dini kaidelerinin değişmeden kaldığını iddia ediyorsunuz. Bu durumda geçmişte yaşamış kişilerin peygamber olup olmadığını öğrenmek için hayatlarına, iddia ettikleri şeylere ve karakterlerine bakmalısınız. Mesela çoğu Müslüman Sokrates'in peygamber olamayacağını, çünkü Yunan tanrılarına inandığını defalarca belirttiğini söyleyecektir. Sokrates Yunan tanrılarına inanıyorsa İslam'a göre peygamber olamaz. Öte yandan İslam'ı tarihselci bir şekilde yorumlayan biri Tanrı'nın dönemindeki kişilere anlayacakları şekilde hitap edeceğini, dolayısıyla o dönemin insanına politeizme uygun şekillerde hitap ederek vahiy yollayabileceğini iddia edebilir. Bu durumda sadece söylediklerinin dinlerle çelişmesi onların gerçekten vahiy aldığı iddiasını çürütmeye yetmez. Ancak en azından Thales'in doğaüstü varlıklarla direkt bir iletişime geçmiş olma türü bir iddiası yoktu. Sokrates'in sanırım buna benzer bir iddiası var, ama iletişime geçiş biçimi tam olarak vahye benzemiyor gibi görünüyor.

Evrim benzeri düşüncelerin Antik Yunan'da ortaya çıkışını açıklamamız için cidden Tanrı'nın varlığını varsaymamıza gerek var mı? Eğer Thales ve Sokrates gibi filozoflar detaylı bilimsel öngörülerde bulunsalardı bu cidden doğaüstü bir bilgi kaynakları olduğunu düşündürebilirdi. Ama her ikisi de kendi çağlarındaki bilgi birikimine uyan pek çok hata yaptılar. Bu hatalar bize evrim konusundaki düşüncelerinin kaynağı olarak tanrısal vahyi öne sürmemek için ciddi bir gerekçe sağlıyor.

Bir de sorduğunuz sorunun formatına dair ufak bir ekleme yapayım. Soruyu sorma biçiminiz aşırı şüpheci. "Böyle olmadığını nereden bilebiliriz ki?" şeklinde sorduğunuz sorular komplo teorisine kayabilir. Elbette dileyen biri Antik Yunan'da peygamberlik iddialarını yapılan bütün eleştirilere karşı "Ama bu peygamberlik iddiasını kesin olarak yanlışlamıyor şu da olmuş olabilir!" şeklinde savunmaya devam edebilir. Ama bir yerden sonra peygamberliği kabul etmek yönünde ciddi gerekçelerimiz yoksa savunular komplo teorisi benzeri bir hal alma tehlikesiyle karşı karşıya gelebilir. Yapmamız gereken şey eldeki verileri en iyi açıklayan ve çeşitli teori seçme kriterlerine -basitlik, kapsam gibi- en iyi uyan alternatifin ne olduğunu görmek. Yoksa kesin olarak Sokrates'in vahiy almadığını kanıtlamak elbette mümkün değil. Ama bu anlamda neredeyse hiçbir şey kesin olarak kanıtlanamaz. O yüzden sorduğunuz soruları aşırı şüpheci bir üslupla sormamanızı tavsiye ediyorum.