Kısa cevap: Pıhtılaşma (Koagülasyon) sebebiyle.
Uzun cevap ise daha karmaşık. Pıhtılaşmayı anlamak için öncelikle kanamayı anlamalıyız. Bildiğimiz gibi kan vücut içerisinde damarlarda bulunur. Yaralanma sonucu kanama olduğunda ise damar duvarı zarar görmüş ve kan damar dışına akmaya başlamıştır. Bu durum (hemofili gibi hastalıklarda) pıhtılaşma mekanizması ile önlenmez ise çok miktarda kan kaybına sebep olabilir. Pıhtılaşmanın birden fazla mekanizması vardır. Damar duvarını oluşturan hücreler bir çeşit epitel hücre tipi olan endotel (ing: endothelial cells) hücreleridir. Endotel hücrelerinin dışında kolajen proteinleri bulunur.
Damar duvarı zarar görüp kanama başladıktan sonra, kanda bulunan trombosit hücreleri kan akışıyla beraber damar duvarından çıkarken kolajen proteinleri ile etkileşime geçer ve öncül tıkacı oluşturur. Hava ile temas edilmesinde trombosit hücreleri daha hızlı aktifleşirler ve öncül tıkacı daha hızlı oluştururlar.[1] Bununla beraber zarar gören damar duvarındaki endotel hücrelerinden doku faktörü (ing: tissue factor) adı verilen bir protein açığa çıkar. Bu protein, koagülasyon kaskadı (ing: coagulation cascade) adı verilen bir protein aktifleşme zincirini başlatır. Koagülasyon kaskadı, birçok proteinin birbirini aktive etmesi üzerine kurulu bir döngüdür.[2] Bu döngünün son ürünü olarak kanımızda bulunan fibrinojen aktif hali olan fibrin proteinine dönüşür. Fibrin proteinleri kimyasal yapıları gereği bir zincir halinde birleşerek fibrin iplikçikleri adı verilen polimerleri oluştururlar.
Sonuç olarak, damar duvarı dışında bulunan kolajenler ve bu kolajenlerle etkileşime geçen trombosit hücreler öncül tıkacı oluştururlar. Bu tıkaç fibrin iplikçikleri tarafından daha da güçlendirilir. Tüm bu süreç yaşanırken yaralanmanın şiddetine ve çeşitli fizyolojik durumlara bağlı olarak çeşitli miktarda kırmızı ve beyaz kan hücreleri damar dışına çıkabilir. Öncül tıkaca takılmaları durumunda daha sonradan tıkaca dahil olan fibrin iplikçikleri ile sıkışabilir ve pıhtının yapısında yer alabilirler. Kabuk olarak isimlendirdiğimiz pıhtı bu şekilde oluşur ve yapısında bu hücreler yer alır. Kabuk yapısında trombositlerin, kan içerisinde yer alan proteinlerin, damar dışındaki kollajen proteinlerinin ve arada sıkışan bazı kırmızı ve beyaz kan hücrelerinin bulunması beklenir. Damar duvarının veya yaranın iyileşmesi sürecinde bu kabuk altından oluşan yeni sağlıklı hücreler kabuğu iter. Bu durum kabuğun soyulmaması durumunda sağlıklı bir şekilde kendisini bırakması ile sonuçlanacaktır.
Pıhtılaşma her zaman yaralarımızın üzerinde gördüğümüz kabuk şeklinde olmaz. Genellikle istenmeyen bazı fizyolojik ve hatta patolojik durumlarda damar içerisinde dahi pıhtı oluşabilir.
Not: Koagülasyon kaskadı başta olmak üzere burada açıkladığım olaylar oldukça karmaşık konulardır. Oldukça basite indirgeyerek açıklamada bulundum. Biraz daha fazla bilgi almak fakat akademik araştırmada bulunmak istemeyenler için önerebileceğim KhanAcademyTurkce YouTube kanalının konuyla ilgili videoları var.[3][4]
Kaynaklar
- A. M. El-Sabbagh, et al. (2013). The Effect Of Air Exposure And Suction On Blood Cell Activation & Hemolysis In An In-Vitro Cardiotomy Suction Model. ASAIO journal (American Society for Artificial Internal Organs : 1992), sf: 474. doi: 10.1097/MAT.0b013e31829f0e6e. | Arşiv Bağlantısı
- D. Green, et al. (2006). Coagulation Cascade. Hemodialysis international. International Symposium on Home Hemodialysis. doi: 10.1111/j.1542-4758.2006.00119.x. | Arşiv Bağlantısı
- KhanAcademyTurkce. (YouTube Videosu, 2022). Pıhtı Nasıl Oluşur? (Biyoloji) (Sağlık Bilgisi Ve Tıp).
- KhanAcademyTurkce. (YouTube Videosu, 2022). Koagülasyon Kaskadı (Fen Bilimleri) (Sağlık Bilgisi Ve Tıp).