Guzel soru!
Perturbasyon teorisini biraz bilmek gerekiyor, en azindan ana mantigini. Sistemi, disaridan bir etkiyle rahatsiz ediyorsun, cok ufak dokunuslarla, sonra da sistemin buna tepkisini olcuyorsun. Olasikliklarini, sistemin yeni durumunundan eski durumunu vs bir cok seyi bulabilirsin.
Feynman diyagramlarinda atomalti parcaciklarin birbirleri ve sistemle etkilesimlerini matematiksel olarak gostermek yerine diyagramlarla gostermeye yariyor. Basit bir sistemin integrali cok basit bir sekilde yazilabiliyorken, or elektron-elektron etkilesimi (coulomb), elektron-fonon etkilesimi o kadar kolay olmuyor. Tum etkilesimlerin ana bir toplamini alman lazim, o da cok uzun is. Feynman her spesifik integral icin bir diyagram sekli onermis, ordan anliyoruz sistemin nasil hareket etmesi gerektigini.
On bilgiyi verdikten sonra sorunu cevaplayayim.
Sanal parcacik diye bir sey yok aslinda. Yanlis kullanilmis bir yerim. Gercek parcacik bulundugu quantum alaniyla ve diger parcaciklarla etkilesim halinde. Bu etkilesim de perturbasyonda oldugu gibi etrafini ufak ufak etkiliyor. O etkilenmelere de sanal parcacik diyoruz. Olusmasi icin parcacigin kendisi lazim. Olusan enerji etkilesimleri bir nevi hayalet, asil parcacigin enerjisine ne kadar yakinsa dalgalanmasi etkilesmesi daha uzun suruyor.
Ip atlayan cocuklar dusun, 2 kisi ipi cevirirken biri atliyor. Belli bir ritimleri var. Ne olacagini biliyorsun, sistem tikir tikir isliyor. Ipi tutanlardan biri saka olsun diye ipi enine degil boyuna biraz salladigini sistemi bozdugunu hayal et. Ip atlayan cocugun kafasi karisacak, ne zaman atlayacak, atlasa normal mi degil mi diyecek. Ipin ufak ufak yamulmasi ve ip atlamaya calisan cocugun tepkisi sanal parcacik. Cok iyi bir analoji degil, daha iyileri elbet vardir en azindan ufak bir fikir verebilir.
Kaynaklar
- Fetter and Walecka. (2021). Quantum Theory Of Many Body Particles. ISBN: 0486428273. Yayınevi: dover.
