3 Yaşındaki Bir Çocuk ve Bir Kimya Profesörüne Durmadan "Neden?" Diye Sormak...

Çocuklarımızın sorularına karşı çoğu zaman tahammülsüz olabiliyoruz. Bu, belki de yapıp yapabileceğimiz en büyük, en ciddi hata. İnsan beynini biraz zorlayarak merak ve bu merakı tatmin etme ihtiyacına indirgeyebiliriz. Türümüz, bu şekilde hayatta kalmıştır ve kalmaktadır. Dolayısıyla genç yaştan tüm çocuklara bu merak duygusunu aşılamamız şarttır.

Belki çok ilgi çekici değil, ancak aşağıdaki diyalog, 3 yaşındaki Sarah ile bir Kimya Profesörü olan babası arasındaki oyun haline gelen diyalogu gösteriyor. Ne kadar basit ve gündelik bir olaydan başlayan diyalog, "Neden?" sorusu sayesinde nerelere gidebiliyor. Dikkatli bir okuyucu, sorunun gücünü fark edecektir.

• Sarah: Babacığım, duşta mıydın?
• Babası: Evet, duştaydım kızım.
• S: Neden? 
• B: Çünkü kirliydim. Duş beni temizliyor.
• S: Neden? 
• B: Duş beni neden mi temizliyor?
• S: Evet. 
• B: Çünkü bir sabunla birlikte kullandığımda su benim kirimi yıkayıp götürüyor.
• S: Neden? 
• B: Neden mi sabun kullanıyorum?
• S: Evet. 
• B: Çünkü sabun kiri tutuyor ve suyun onu yıkamasına izin veriyor.
• S: Neden? 
• B: Sabun neden mi kiri tutuyor?
• S: Evet.
• B: Çünkü sabun yüzey-aktif (sürfaktan) bir maddedir.
• S: Neden?
• B: Bu HARİKA bir soru. Sabun sürfaktandır, çünkü normalde çözünmeyen kir ve yağ parçacıklarını hapseden, suda çözünebilir iyon kümelerini (misel yapılarını) oluşturur.
• S: Neden?
• B: Sabun neden mi miseller oluşturur?
• S: Evet.
• B: Çünkü sabun molekülleri kutuplu, hidrofilik bir kafa ile kutupsuz, hidrofobik bir kuyruktan oluşan uzun zincirlerdir. "Hidrofilik" diyebilir misin?
• S: Hiddğğofi...
• B: Peki "hidrofobik" diyebilir misin?
• S: Hidğğofo...
• B: Harika! "Hidrofobik" sudan uzak duran demektir.
• S: Neden?
• B: Neden mi bu anlama gelir?
• S: Evet.
• B: Çünkü Yunancadır. "Hidro" su demektir, "fobik" ise korkmak demektir. Dolayısıyla "hidrofobik" de "sudan korkan" demektir.
• S: Bir canavar gibi mi?
• B: Korkunç bir canavar gibi, evet. Eğer bir canavardan korkuyor olsaydın, Yunanlılar sana gorgofobik derdi mesela.
• (sessizlik olur)
• S: (gözlerini devirerek) Sabunla ilgili konuşuyorduk ama...
• B: Sabunla ilgili konuşuyoruz.
• (daha uzun bir sessizlik olur)
• S: Neden?
• B: Sabun moleküllerinin neden hidrofilik bir kafası ve hidrofobik bir kuyruğu mu var?
• S: Evet.
• B: Çünkü kafada bulunan Karbon-Oksijen bağları yüksek düzeyde kutuplu, Karbon-Hidrojen bağları ise ciddi miktarda kutupsuz.
• S: Neden?
• B: Çünkü karbon ve hidrojen neredeyse aynı elektronegativiteye sahip, oksijen ise çok daha fazla elektronegatif. Bu yüzden karbon-oksijen bağları kutuplu oluyor.
• S: Neden?
• B: Oksijen neden mi karbon ve hidrojenden daha elektronegatif?
• S: Evet.
• B: Bu biraz karışık. Elektronegativiteyi ölçen Pauling ölçeği veya Mulliken ölçeği kullanmana bağlı olarak farklı cevapları var. Pauling skalası homonükleer ve heteronükleer bağ kuvveti farklarına göre düzenlenmiştir. Mulliken ölçeği ise elektron isteği ve iyonizasyon enerjisi özelliklerine göre... Fakat her biri, eninde sonunda etkili çekirdek yüküne geliyor. Bir oksijen atomundaki son yörüngedeki elektronların enerjisi karbondakilerden düşük ve bağ sırasında bu elektronlar paylaşılırken oksijene daha sıkı tutunuyorlar. Çünkü bir oksijen atomundaki elektronlar daha güçlü bir çekirdek yükünü deneyimliyorlar ve bu yüzden atomik çekirdeğe daha yakın oluyorlar. Havalı, değil mi?
• (sessizlik olur)
• S: Hiçbir şey anlamadım.
• B: Hiç önemli değil. Öğrencilerimin de neredeyse hiçbiri anlamıyor.

Bilimde "neden" sorularıyla ilgili olarak buradaki yazımızı okumanızı da tavsiye ederiz. Evrimsel biyoloji özelinde "neden" sorularıyla ilgili bilgiyi ise buradaki yazımızdan alabilirsiniz.