Bilimde Fikir Değiştirmek: En Son "Yanılmışım, Özür Dilerim." Lafını Ne Zaman Duydunuz?

Büyük fizikçi Sagan'ın bu sözünün gerçekten de çok önemli bir nokta olduğunu düşünüyoruz.

Yapısı ve çalışma biçimi bakımından bilim özeldir. Her sistemin kendi iç dinamikleri vardır ve her sistem "tarafsız olmak zorundadır" diye bir yasa elbette bulunmamaktadır. Ancak bilim, gerek verilerin edinilmesi, gerek verilerin analizi, gerekse de verilerin sunuluşu bakımından çok kıymetli bir bilgi birikimidir. Çünkü hiçbir veri gizli değildir. Herkes, bir iddiayı tekrar edebilir ve her iddia, çürütülmeye ve tekrar tekrar sınanmaya sonuna kadar açıktır. İyi belirlenmiş kurallar vardır ve bu kurallar belli fikir ve görüşleri değil, araştırmanın tarafsızlığını korumak adına vardır. Bu sayede bilim, diğer düşünce türlerine çok daha kısa bir süredir var olmasına rağmen, daha emekleme evresinde bile insanı apayrı bir boyuta taşımayı başarmış, elimizde var olan hemen hemen her şeyi mümkün kılmıştır. 

Bir bilim insanı, ömrünü tek bir konuyu araştırmaya adayabilir. Bu konu, bazen kanserin nasıl çözülebileceği gibi toplum tarafından önemle karşılanan bir konu olabileceği gibi, kimi zaman bir kelebeğin anteninin üzerindeki duyargaçların aktive olmasını sağlayan kimyasal yolaklardaki varyasyonlar gibi halk tarafından "ıncık cıncık" görülen; fakat uzun vadede doğayı kavrayışımıza ve yeni teknolojilere vazgeçilmez katkılar sunabilecek konular olabilir.

Bir bilim insanı hangi konuda çalışıyor olursa olsun, eğer ki ortada çok net veriler yoksa, bazı kutuplaşmalar ve fikir ayrılıkları olabilir. İşte bilimdeki tartışmalar bundan kaynaklanır. Örneğin hiçbir bilim insanı evrim var mıdır, gerçekten türlerin değişimine sebep olabilir mi ya da bugünkü türler evrimle var olmuş olabilir mi diye tartışmaz. Bunlar, 150 yıl öncesinin tartışmalarıdır, bunu biliriz.

Ancak tartışılan, örneğin tarsiyerler adı verilen maymun türünün şu maymun grubuyla mı, yoksa bu maymun grubuyla mı daha yakın akraba olduğudur. İnsanın şempanzeyle en yakın akraba olmasını tartışan aklı başında ve konunun uzmanı olan hiçbir bilim insanı yoktur. Ancak şempanzelerle ortak atamız 6 milyon yıl önce mi, 7 milyon yıl önce mi yaşadı veya o ayrımdan bu yana iki türün genetik yapısındaki mutasyonların birikme ve seçilme hızı aynı mı oldu, yoksa bariz farklar var mıydı? Bu gibi konular tartışılır.

Bu sebeple halk arasındaki "evrim var mı" tartışmaları çoğu zaman sinir bozucu olabilse de, nihai olarak bakıldığında son derece komiktir. Çünkü öncelikle, bilimde herhangi bir şeyi değiştirme gücü veya potansiyeli olmayan tartışmalardır. Bilim, halk arenalarıyla sürdürülmez, araştırmalarla, somut verilerle, makalelerle yürür. Dahası, bu tartışmalar bilim etiğinden uzaktır. Örneğin bir bilim insanı, ömrü boyunca belli bir bilim ekolünü savunmuş olsa da, diğer ekolün verileri yeterince güçlüyse, Carl Sagan'ın belirttiği gibi fikrini değiştirir. Bu her zaman olur, akademide her gün karşılaştığımız sıradan olaylardır.

Tabii bu değişimler her zaman kolay olmaz; çünkü ömrünüzü verdiğiniz bir araştırmada, hatalı yolda olduğunuzu karşı taraf ispatlıyor olabilir. Bu, acı vericidir. Ancak karşı tarafın haklılığı ispatlandıktan sonra, o haklılığı sarsacak yeni veriler bulamıyorsanız, sırf canınız yandı diye kimse size acımaz. Bilim bilimdir, gerçek gerçektir. Gerçeğin duyguları yoktur ve gerçekler, insanların duygularından bağımsızdır, onları umursamazlar. 

Hataları Düzeltmenin Erdemi

İncil'in Özdeyişler (9:8) kısmındaki bir cümlenin modernize edilmiş bu hali, günümüzdeki birçok bilim sayfasının mücadele tipini özetlemektedir.

Birçok okurumuz (ve yakından takip ettiğimiz birçok diğer bilim ekibinin okurları) bizlere (ve onlara) neden bilim düşmanlarının yalanlarıyla, çarpıtmalarıyla, saptırmalarıyla uğraşmadığımızı, onlarla doğrudan mücadeleye girmediğimizi, onlara onların yöntemleriyle karşılık vermediğimizi sormakta...

Elbette kimi zaman bu kişi ve kurumların iddialarıyla ilgili açıklamalar yapmak ve yaymaya çalıştıkları yalanları durdurmak adına çeşitli çabalar göstermek durumunda kalıyoruz. Ancak bir düşünün: Eğer kısıtlı miktarda zamanınız varsa, öğrenmemeye ve kendini geliştirmemeye, gerçeklere kulak tıkamaya ant içmiş insanlarla mı uğraşmak isterdiniz, yoksa öğrenmeye ve bilgiye aç, meraklı ve sorgulayan insanlarla mı? 

İşte günümüzde birçok bilim sayfası bu ikinci yolu seçmekte. Elbette her birimiz, ilk kategorideki insanlarla mücadelenin gerekliliğini ve önemini anlıyoruz. Bunu yapan insanlar ve kurumlar olduğu için memnuniyet duyuyoruz. Ancak herkes kendine uygun olan yolu seçiyor ve birçok büyük bilim sayfası, belki ilk gruptan insanlarla bir miktar uğraştıktan sonra, gerçeği yayma yolunu seçiyor.

Ne olursa olsun, Evrim Ağacı olarak Türkiye'de aydınlığı hep birlikte çalışarak getirebileceğimize inanıyoruz. Bu nedenle her gün, yorulmak bilmeksizin çalışmaya devam edeceğiz. Bu yolda bize destek olan herkese teşekkür ederiz.

Sonuç

Tüm bu sebeplerle bilimi korumalı, kollamalı ve yaygınlaştırmalıyız. Gereksiz tartışmalarla enerji harcamak yerine, olabildiğince fazla kişiye bilimi ulaştırmak, bilimsel düşünceyi halk arasına yerleştirmek, otoriteyi sorgulamayı öğretmek gerekir. Ancak bunu yaptığımız zaman gerçeklere özgürce ulaşabiliriz. Ve inanın, gerçekleri öğrenmek, yalanlardan prim yapan ufak bir zümre haricinde, tüm insanlığın ve genel olarak canlılığın faydasına olacaktır. Hep böyle olmuştur, her zaman böyle olacaktır. Prof. Dr. Paul Ekman'ın bilimsel danışmanlığını yaptığı Lie to Me dizisinde de açıkça ortaya konduğu gibi:

Canımı acıtacak olsa da, gerçekleri yalanlara tercih ederim.