Yumurtlayan Memeli: Ekidne

Monotremata diye bilinen Tek Delikliler takımında sadece ornitorenk (Ornithorhynchus anatinus) türünü barındıran ornitorenkgiller (Ornithorhynchidae) ve 4 tür echidna diye bilinen dikenli karıncayiyengiller (Tachyglossidae spp.) üyesi günümüzde hayatta. Dikenli karıncayiyengiller (Tachyglossidae) ailesine mensup olan ekidneler, yumurtlayan memelilerdir. Ornitorenkler (Platypus) ile beraber Tek Delikliler yani Monotremata takımını oluştururlar. Bu takımın günümüze kadar ulaşan son iki temsilcileri olan ekidneler ve ornitorenkler 19-48 milyon yıl önce birbirlerinden ayrılmışlardır. Bu özel takımın en belirgin özelliği, isminden de tahmin edebileceğiniz gibi; bağırsakların, idrar yolunun ve cinsel organın aynı çıkışa bağlanmasıdır. Bu canlıların "tasarımı" oldukça tutumlu olmuş gibi gözüküyor.

Yumurtlayan bir memeli ilk duyduğunuzda kulağınıza biraz tuhaf gelebilir. Ama tıpkı diğer memeliler gibi ekidneler de yavrularını emzirirler ve dikenlerinin altında bir post barındırırlar. Ayrıca unutmamak gerekir ki memeliler sınıfladırılırken, üreme yöntemlerinden ziyade evrimsel akrabalıkları göz önünde bulundurularak sınıflandırlırlar. İlkin memelilerin (keseliler hariç) de tıpkı ekidneler gibi yumurtlayarak üredikleri düşünülmektedir. Yani yaklaşık 200 milyon yıl önceden günümüze ulaşan monotremler, üreme yöntemlerini değiştirecek bir seçilim baskısına maruz kalmamış ilkin memeliler gözü ile bakılabilir. Ekidnelerin vücut sıcaklıkları türden türe farklılık göstermekle beraber 31° ila 33° arasında değişir. Eğer ki aynı bakış açısını sürdürür ve ilkin memelilere benzediklerini göz önüne alırsak, vücut sıcaklıklarının normal memelilere göre daha düşük olmasını anlamlandırabiliriz. Ne de olsa her evrimsel süreç gibi sürüngenler ve memeliler arası geçiş de zamanının içine yayılmış bir şekilde gerçekleşmiştir.

Lazoo

Avustralya ve Yeni Gine civarlarında yaşayan bu sevimli canlılar, ilk bakışta göze çarptığı gibi kirpilere çok benzeseler de kirpiler ile yakın akrabalar değillerdir. Fakat dikenlerini tam da kirpilerin kullandığı amaçla kullanırlar. Birbirlerinden bağımsız gelişen, benzer adaptasyonlar doğada sık rastlanan durumlardır. Bu da güzel bir yakınsak evrim örneğidir. Ekidnelerin dikenlerinin içi boşluklu olup 6 cm’ye kadar büyüyebilir. Tehlike anında ekidneler uzuvlarını ve kafalarını toprağın altına gömerek, yalnızca dikenli sırt bölgesi açıkta kalacak şekilde pozisyon alırlar. Onları afiyetle yemek için hazırda bekleyen yırtıcıların, özellikle de dingoların (yabani köpekler) tek bulduğu şey pek de lezzetli olmayan dikenlerdir. Dişi ekidneler aynı davranışı çiftleşme dönemlerinde erkeklere karşı da gösterirler.

Ekidne erkeklerinden bahsetmişken ilginç bir anatomik özelliğe değinelim: Erkek ekidneler Yunan Mitolojisindeki Cerberus’u bile kıskandıracak olan dört başlı bir penise sahiplerdir. Diğer yandan dişiler ise çiftleşme dönemlerinde kendilerini toprağa gömüp, erkekler arasında çiftleşme için yapılan mücadelenin sonuçlanmasını ve nihayetinde potansiyel eşlerinin toprağı kazarak kendilerine gelmesini beklerler. Çiftleşmeden 22 gün sonra yalnızca bir adet yumurta oluşur. Bu çok kıymetli ve biricik yumurta yaklaşık 10 gün sonra çatlar. Yumurtanın içinden çıkan yavru ekidne (puggle) tıpkı sürüngenlerde olduğu gibi kabuğunu yumurta dişi ile kırar. Annesinin süt gözeneklerinin bulunduğu bir kesede dünyaya gelir. Ekidnelerde diğer memeliler gibi meme ucu bulunmaz. Meme ucunun görevini süt bezelerine bağlı iki adet gözenek (por) görür. Yavru bu gözeneklerden 45-55 gün beslendikten sonra dikenleri çıkmış bir şekilde annesinin kazdığı yuvaya özenle yerleştirilir. Yedi ay boyunca anne her beş günde bir yavruyu emzirmek için yuvaya gelir. Yedi ay sonra sütten kesilen yavru bir yaşına basana kadar yuvada kalır. Zamanı geldiğinde ise her yetişkin ekidne gibi çiftleşmek ve kaynak arayışı için yuvayı terk eder.

MongoBay

Ekidnelerin peşine düştüğü değerli kaynak başta termitler ve karıncalar olmak üzere böceklerdir. Bir kez termit yuvasının yeri tespit edildikten sonra gerisi ekidneler için çok kolaydır. Kazmak üzere özel adapte olmuş kürek gibi pençelerini kullanıp, yuvada yapışkan salya kaplı dillerini sokacak bir delik açarlar. Yuvanın derinliklerine ulaşan bu uzun dil termitleri toplar ve doğruca ekidnenin ağzına doğru sonu pek mutlu bitmeyen bir yolculuğa çıkarır. Belirttiğimiz gibi asıl iş termit ve karınca yuvalarını bulmaktır. Ekidnelerin bunun için çok güvenilir iki yöntemleri vardır. Bu yöntemlerden birincisi çok güçlü olan koku duyusudur. İkincisi ise daha özel olan bir duyudur. Ekidneler köpekbalıklarının sahip olduğu gibi özel bir organ sayesinde elektromanyetik dalgaları algılayabilirler. Bu özel duyu ekidnelere yiyecek bulma ve tehlikeleri sezme konusunda inanılmaz bir görü bahşeder.