Yalıçapkını (Alcedo atthis)

Pedram Türkoğlu

Gözlem Bilgileri

Bu koca kafalı tatlı arkadaşı, Zonguldak'ta Filyos Çayı'nın denize döküldüğü kısımda fotoğrafladık. Uçarak önümüzdeki kayaya kondu ve poz verdi.

Tanım ve Genel Bilgiler

Her ne kadar kısa bacaklı, küçük ve tombul gibi gözükseler de iyi birer avcıdırlar. Genelde dalların üzerine tünerler. Sırtları ve kuyrukları açık mavi renktedir. Kafası, vücuduna göre oldukça büyük gözükür. Bu türün gagası uzun ve incedir. Adeta bir zıpkın gibi balıklara dalmasına olanak tanır. Gagalarının alt kısmından cinsiyetlerini anlayabiliriz. Erkeklerde gaganın altı (mandibula) tamamen siyahken, dişilerde vücuda yakın olan (proksimal) kısmı yani gaganın başlangıç kısmı kırmızı/turuncu renktedir. Bazen tamamen turuncu bile olabilir. Seksüel dimorfizm denilen bu durum hayvanlar aleminde son derece yaygındır. Muhtemelen gaganın alt kısmındaki melanositlerin turuncu/kırmızı rengi ile W kromozomu arasında bir ilişki olmalı. Çünkü memelilerdeki XX ve XY kromozomları aksine; bazı canlı gruplarında ZZ ve ZW isimli kromozom sınıflandırılması kullanılır. Kuşlar, bazı sürüngenler, güveler, kelebekler ve bazı eklembacaklılar örnek verilebilir. Kuşlarda cinsiyet, memelilerde olduğu gibi erkek (XY) tarafından değil de dişinin kromozomu tarafından belirlenir. Memelilerde, Y kromozomunu alan yavru erkek olur. Kuşlarda ise W kromozomunu alan yavrı dişi olur.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Motmotları, gökkuzgunları, arı kuşlarını ve sinek kuşlarını kapsayan Coraciiformes takımına üyedirler. İndomalaya bölgesinden, yaklaşık 30 milyon yıl önce türleştikleri tahmin ediliyor.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Avraysa ve Kuzey Afrika'da dağılım gösterir. Fakat nehirlerin donduğu kış zamanlarında oradan göç edebilirler.

Davranış ve Etoloji

Sulak alanların yanındaki sazlıklara tünerler. Suyun yaklaşık 1-2 metre üzerinden su altındaki canlıları sürekli izlerler. Gözlerine kestirdikten sonra uzun gagaları ile suya dalarak, omurgasızları ve balıkları yakalayabilirler. Dallar, rüzgardan dolayı sürekli hareket ettiği için su altındaki avını izleyebilmek adına mükemmel kafa stabilizasyonu ve görsel adaptasyon sahibidirler.

Diyet ve Metabolizma

Çoğunlukla (%60) balıklar ile beslenirler. Fakat bu türler yusufçuklar, tatlı su karidesleri ve su böcekleri gibi eklembacaklılarla da beslenebilirler.

Etimoloji

İngilizce'de "common" hatalı bir şekilde bazı kaynaklarda "bayağı" veya "adi" şeklinde çevrilmiştir. Bu terimi "yaygın" diye kullanmakta fayda var. Ayrıca "yaygın" ifadesi kullanılmadan dile getirilen bütün ifadelerden "yaygın" türü anlaşılmalıdır. Örneğin yaygın yalıçapkını ile sadece "yalıçapkını" aynı türdür. Başka bir örnek ise yaygın saksağan veya saksağan olarak verilebilir. İkisi de Pica pica kuşunu tanımlamaktadır. Yalıçapkını, nehir yalıçapkını ve yaygın yalıçapkını aynı türdür. İngilizce'de kingfisher diye geçer.