Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Werner Heisenberg Sözleriyle: Çağdaş Fizikte Doğa ve Gerçeklik

Werner Heisenberg Sözleriyle: Çağdaş Fizikte Doğa ve Gerçeklik Werner Heisenberg
8 dakika
5,270
Tüm Reklamları Kapat

Çağdaş doğa bilimlerinin temelindeki değişikliklerin, varlığımızın temellerindeki değişmelerin bir belirtisi sayılabileceğini her zaman dile getirmişizdir. Bu değişiklikler, birçok noktada, gerek düşünce alışkanlıklarımızla yaşayışımızdaki değişmede, gerek savaş ve devrim gibi dış yıkımlarda kendini göstermektedir. Doğa bilimlerinin durumundan başlayarak hareketli temellere doğru, adım adım ilerlemek istenirse, tarihte insan bu dünya üzerinde ilk kez tek başına, dostsuz, düşmansız kalmıştır dersek, koşulları fazla basitleştirmiş olmayacağımızı sanıyoruz. İnsanın dış tehlikelere karşı yaptığı savaş bakımından, bilindik bir gerçektir bu. Geçmişte yabanıl hayvanlar, hastalıklar, açlık, soğuk ve başka doğa güçleri insanın gözünü yıldıran tehlikelerdi ve her teknik gelişme bu savaşta insanın durumunu güçlendiren bir ilerleme oldu. Dünya nüfusunun gitgide yoğunlaştığı bir çağda, yani çağımızda, yaşama olanaklarının sınırlanması ile ilgili tehlikeler her şeyden önce dünya nimetleri üzerinde hak isteyen başka insanlardan da geliyor. Ama burada tekniğin gelişmesi zorunlu bir ilerleme sayılamaz. “İnsan tek başına kalmıştır” sözünün teknik çağda daha geniş bir anlamı var. Eskiden, insan doğayla karşı karşıyaydı: Doğaüstünde yaşayan her çeşit canlıyla birlikte bir ülkedeydi ve kendi yasalarıyla yaşardı. İnsan şöyle veya böyle ona uymak zorundaydı. Bugünse, insan eliyle baştan başa değişmiş bir dünyada yaşıyoruz. Her yerde onun yarattığı şeyleri görüyoruz. Günlük hayatta kullanılan araçlar, makineyle hazırlanan yiyecekler, insan elinin değiştirdiği doğa görünümleri. Öyle ki, insan artık yalnız kendi kendisiyle karşılaşır olmuştur. Bu oluşmanın gerçekleşmekten uzak olduğu bölgeler var şüphesiz. Ama insan kaçınılmaz şekilde bir gün doğaya tamamen egemen olacaktır.

Bu yeni durum, bugünkü doğa biliminde en açık biçimiyle görünmektedir. Yukarıda da dediğimiz gibi, modern doğa bilimleri bize şunu gösterir: Maddenin, başlangıçta son nesnel gerçek sayılan parçacıklarına artık “kendinden” bir şey gözüyle bakamayız; bunlar zaman ve uzay içinde nesnel olarak saptanamazlar ve elimizde bilim konusu olarak yalnız bu parçacıklar üstüne bilgimiz var. Buna göre, atomlarla onların “kendinden” yani deneysel gözlemden bağımsız, hareketlerine ait bilgi, araştırma konusu olmaktan çıkmıştır artık. Biz, daha çok şimdi, insanla doğa arasındaki karşılıklı konuşmanın -ki bilim bunun bir parçasıdır- tam ortasındayız. 

Tüm Reklamları Kapat

Dünyanın öznel ve nesnel, beden ve ruh diye keyfe bağlı olarak ikiye bölünüşü artık uygulanmamakla kalmıyor, bir takım güçlükler de doğuruyor. Doğa bilimleri için de araştırma konusu artık saf doğa değil, insan tarafından soru yağmuruna tutulan doğadır. Bu ölçüde insan yine karşısında kendinden başka şey bulamamaktadır. Açıkça görülüyor ki çağımızın görevi, hayatın bütün alanlarında, bu yeni duruma uymaktır ve insan, “düşüncesindeki güvenliği” ancak bu görevi yerine getirdikten sonra bulabilir. Bu amaca götüren yol uzun ve yorucu olacaktır. Bilmiyorum, bu yolun özelliğiyle ilgili belirtileri bulmak için doğa bilimleri örneğini bir kez daha hatırlamamıza izin verilecek mi? Bu bakımdan bu kısımdan sonra “bilimsel gerçeklik” kavramı üzerinde durmak doğru olacaktır.

Kuantum kuramında, yukarıda anlatılan durum, matematikle dile getirildikten sonra kabul edilmiştir. Bu da bir mantık çelişmesi olmaksızın bir deneyin sonucunun ne olacağını önceden kestirmeyi mümkün kılmıştır. Bu yeni durum, karanlık kalan noktalar aydınlatılır aydınlatılmaz kabul edilmiştir. Demek ki matematik denklemler artık doğayı değil, onunla ilgili bilgimizi gösteriyordu. Bu da demektir ki, yüzlerce yıldan beri yapılageldiği üzere, doğayı anlatmaktan vazgeçilmiştir. Oysa on yıl öncesine kadar, bütün kesin bilimlerin doğal amacı sayılmaktaydı bu. Şimdilik, bu anlayışın atom fiziği alanına da yayıldığını söylemekle yetinmek gerekir. Çünkü deney kesin olarak anlatılabilmektedir. Ama iş kuantum kuramının felsefe bakımından açıklanması gerektiğinde düşünürlerin düşünceleri birbirinden ayrılmaktadır. Örneğin, doğanın bu yeni biçimindeki anlatımının henüz yeterli olmadığı, çünkü bilimsel gerçeğin eski idealine uymadığı, bugünkü buhranın bir belirtisi olduğu ve kesin olmadığı söylenmektedir. Bu bakımdan bilimsel gerçek kavramını daha genel olarak incelemek, tutarlı ve kesin bir bilimsel bilgi ölçüsü bulmak faydalı olur. Önceliğimizi bir dış ölçü belirlemek ile başlayalım.

Tüm Reklamları Kapat

Düşünce hayatının herhangi bir alanı, kesintisiz ve sürekli olarak değişim içinde kaldığı sürece, bu alanda çalışan bir kimse ikinci dereceden sorunlarla karşı karşıya kalır. Bunlar pragmatik sorunlardır ve çözümsüz de değildir ama daha önemli olan kısmı bu sorunların büyük bütünün tutarlılığı bakımından gerekli olmasıdır. Bu ayrıntılı sorunlar kendiliğinden ortaya çıkarlar. Son elli yıllık gelişmeler bu sorunları daha da ortaya çıkartmıştır. Güdülen amaç da hep doğa yasalarının büyük bütünü olmuştur. Bu bakımdan da doğa bilimlerinde bir süreklilik çözümü diye bir şeyin olması için hiçbir dış neden yoktur.

Kesin sonuçlara gelince, önce şunu hatırlatalım ki doğa bilimleri çerçevesi içinde, kesin çözümler ancak sınırlı bazı deney alanlarında olmuştur. Örneğin Newton mekaniği kavramlarının ortaya koyduğu sorunlar, kesin olarak çözümlerini Newton yasalarıyla, onlardan çıkan mekanik sonuçlarda bulmuşlardır. Fakat bu çözümler Newton’un mekanik kavramları aracılığıyla bu kavramların ortaya koydukları sorunların ötesine geçemez. Bunun için, örneğin elektromanyetizma, artık bu kavramlara dayalı çözümler sunamaz. Bu yeni denebilecek deney alanındaki araştırmalarda yeni bir takım kavramsal sistemler kurulmak zorundaydı ve bu kavramların [yeniden kurulan kavramların] yardımıyla elektromanyetizmanın doğal yasaları, matematiksel formülasyona sokulabildi. Doğa bilimlerine uygulanan “kesin” [Bestimmtheit] terimi kapalı bir  bütün meydana getiren ve matematik formülleriyle anlatılan bir takım kavram ve yasa sistemlerinin her zaman var olduğu anlamına da gelmektedir. Bazı deney alanları için geçerlidirler ve bu alanlar için evrensel bir “gerçeklik” [Echtheit] vardır; ne değişmelere, ne de gelişmelere elverişlidirler. Bu kavram ve yasalar bu nedenle yeni deney alanlarını temsil edemez. Kuantum kuramının kavram ve yasalarına da, ancak bu sınırlı anlamda “kesinlik” diyebiliriz. Sınırlı anlamda bilimsel bilgi, matematik diliyle ya da başka bir [gerçeklik] diliyle kesin olarak saptanabilir.

Başka bir şekilde şöyle anlatacağım: Kimi felsefi ahlak teorileri hukukun her zaman var olduğunu fakat genel olarak her yeni hukuksal durum için yeni bir yasa bulmak gerektiğini, yazılı yasanın ancak hayatın sınırlı bir takım alanlarına uygulanabilir olduğunu ve her zaman geçerli olmadığını söyler. Bunun gibi, kesin doğa bilimleri de şu düşünceyle yola çıkar: Önünde sonunda her yeni deney alanında doğayı anlayabileceğiz. Ancak burada “a priori” [Not 1] olarak “anlamak” (Alm: "Verstehen") sözcüğünün anlamı belirtilmediği için daha önceki dönemlerde matematik bir dile dökülen doğa bilgisi “kesin” olmasına rağmen her zaman uygulanamamaktadır. Bu durum aynı zamanda, hayattaki davranışları da etkileyen inanç önermelerini, bilimsel bilgiye dayatmaya engel olmaktadır. Çünkü bu inançları da sadece birtakım kesin bilimsel bilgilerle savunabiliriz. Oysa bu bilgiler, sadece sınırlı bir takım deney alanlarına uygulanabilmektedir. Demek oluyor ki çağımızın inanç önermelerinde içsel bir çelişme yer almakta ve bunlar insanın bir çeşit kendine yansıtmasına dayanmaktadır [Not 2]. Şu da var ki gözlem, kesin doğa bilimlerinin dayandığı temelin sağlamlığından da şüphe duymaya götürmeli bizi. Bilimlerin temeli olan “bilimsel gerçek” kavramı, doğayı çeşitli biçimlerde anlamaya götürebilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu kavram, geçmiş yüzyılların doğa bilimlerinden başka, bugünkü atom fiziğini de kapsamaktadır. Böylece öyle bir bilgi durumu kabul edebiliriz ki, orada artık doğayı nesnelleştiremesek de, onunla ilişki kurabiliriz. Çağımızın bilimlerine göre doğanın görüntüsünden söz edebilirsek, bunu doğadan çok bizim doğayla olan ilişkilerimizin görüntüsü anlamında almalıyız. Eskiden evreni, bir yandan zaman ve uzay içinde [olgusal] bir akış, öte yandan ise bu akışı belirleyen bir ruh diye ikiye ayırırlardı ki, bu Rene Descartes’ın “res cogitans” [Not 3] ve “res extansa”sına [Not 4] uygun düşmekteydi. Bugünkü doğa bilimlerini anlamak için bu noktadan yola çıkamayız artık. Bugün bilimin güttüğü ana amaç, her şeyden önce, insanla doğa arasındaki ilişkiler ağıdır. Bu ilişkiler sayesinde bizler, birer canlı maddesel varlık olarak, doğanın bağımsız parçalarıyız; birer insan olarak doğayı düşüncelerimizle, davranışlarımızın konusu yaparız. Doğanın seyircisi olmaktan çıkan bilim, kendini doğayla insan arasındaki karşılıklı etkilerin bir parçası saymaktadır. Seçen, açıklayan, düzenleyen bilimsel yöntem; kendisine konulan bir takım sınırları kabul etmiştir. Bu sınırları zorunlu kılan şey, yöntemin konusunu değiştirmesi, dolayısıyla da, artık ondan ayrılamaz oluşudur. Bu demektir ki, doğa bilimlerine göre evren görünümü [Schein], asıl anlamıyla doğa bilimlerine göre evrenin görünümü olmaktan çıkmıştır.

Çevirmen Notları

  • Not-1: Felsefenin mantık dalında, tümdengelimli akıl yürütmeyi belirtmek için kullanılan terimdir. Terim Latince kökene sahip olarak “temelde bulunan ve temelden gelen” ve bununla birlikte “ deneyimden önce gelenler” anlamında kullanılan bilgi türüdür
  • Not-2: Burada Werner Heisenberg, “inanç” için toplumun inanç olarak adlandırdığı “Glaube” sözcüğünün yerine “Überzeugung” sözcüğünün kavramını hatırlatarak cevap verir. Bu bakımdan bilgi felsefesi önermeler arasında doğruluk-gerçeklik yönünde iki ayrı tutuma sahiptir. Bir kısım bilgi felsefecileri “doğruluğu” gerçeklikle uyuşmasından geldiğini söyleyerek bu uyuşmanın olduğuna dair bir “inancın” olması gerektiğini söylerler. Bu inanç zorunlu bir kabul olmalıdır ve böylece kuşkucu önermelerin tersine bir bilgiye erişebilme imkanı yaratılmış olacaktır.
  • Not-3: Ç.N: Rene Descartes felsefesinde bu kavram, bilgi felsefesi ekseninde varlığı kanıtlanan bir varlık olan insan özü için kullanılır. Buna Rene Descartes “düşünen varlık” kavramını yakıştırır.
  • Not-4: Rene Descartes felsefesinde fizik bilimi içerisinde yer alan bu kavram, Newton mekaniği ve bu sebeple de kozmolojisi temelinde yükselen “uzamlı nesne” kavramı için kullanılır. Ancak belirtilmelidir ki Fizik Felsefesi günümüzde “uzay”, “nesne”, “zaman”, “ağırlık” ve “hacim” gibi temel kavramları hala sorgulamaktadır.
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
20
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 3
  • Muhteşem! 1
  • Bilim Budur! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • İnanılmaz 1
  • Umut Verici! 1
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Das Naturbild der heutigen Physik | Arşiv Bağlantısı
  • Werner Heisenberg. (1974). Das Naturbild Der Heutigen Physik.
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 05:15:56 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7379

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
W. Heisenberg, et al. Werner Heisenberg Sözleriyle: Çağdaş Fizikte Doğa ve Gerçeklik. (28 Ağustos 2018). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7379
Heisenberg, W., Rose, E., Özdil, A. Ş. (2018, August 28). Werner Heisenberg Sözleriyle: Çağdaş Fizikte Doğa ve Gerçeklik. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7379
W. Heisenberg, et al. “Werner Heisenberg Sözleriyle: Çağdaş Fizikte Doğa ve Gerçeklik.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, 28 Aug. 2018, https://evrimagaci.org/s/7379.
Heisenberg, Werner. Rose, Eric. Özdil, Ayşegül Şenyiğit. “Werner Heisenberg Sözleriyle: Çağdaş Fizikte Doğa ve Gerçeklik.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, August 28, 2018. https://evrimagaci.org/s/7379.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close