Volkanik Hareketler, Ay'ı Ekseninden Saptırmış Olabilir!

NASA destekli bir araştırmaya göre Ay, milyarlarca yıl önce Dünya’ya farklı bir yüzünü gösteriyordu; ancak zaman içerisinde volkanik faaliyetler sonucu ekseninden kaydı.

NASA’ya ait diğer birkaç Ay görevi de aynı öyküyü anlatıyor: Ay’da bulunan buz yapılarını haritalandıran bilim insanları Ay’ın dönüş ekseninin yaklaşık beş derece kaydığını söyleyebiliyorlar. Gezegen Bilimi Enstitüsü’nden araştırmanın başyazarı Matthew Siegler bunu şöyle ifade ediyor: 

Ay, Dünya’ya her zaman aynı yüzünü göstermedi. Ay’ın ekseni hareket ettikçe ‘Ay’daki İnsan’ da yüzünü bize döndürdü. [Ay’daki İnsan: Dolunay olduğunda Ay diski üzerinde insan yüzünü andıran oluşum.] Deyim yerindeyse Ay, burnunu Dünya’ya çevirdi.

Eksen kaymasını keşfetmiş olan disiplinlerarası araştırma, NASA’nın Güneş Sistemini Keşif Araştırmaları Sanal Enstitüsü kapsamı dahilinde pek çok kurum çapında yürütüldü. Sözü edilen araştırma, Ay Maden Arayıcısı (Lunar Prospector), Ay Yörünge Kaşifi (Lunar Reconnaissance Orbiter-LRO), LCROSS (Lunar Crater and Observation Sensing Satellite) ve GRAIL (Gravity Recovery and Interior Laboratory) de dahil olmak üzere birkaç NASA görevinden veri toplanarak yapıldı. Çalışma Nature dergisinde yayınlandı.

Buz halindeki su, Ay üzerinde görülen sabit gölgenin (karaltının) olduğu yerlerde bulunmakta, fakat gün ışığı Ay yüzeyine çarptığında buz buharlaşmaktadır. Araştırmacılara göre buz kalıplarındaki değişimler, bir zamanlar karaltılı olan alanların üç milyar yıl önce gün yüzüne çıktığına işaret ediyordu.

İşaretlerden ilki, [alt görselde de görüldüğü gibi] Ay’ın her bir kutbunda gözlenen buz dağılımının birbiriyle alakalı gözükmesiydi. Her iki kutupta da buz, kutuptan eşit mesafede fakat tam da aksi yönlerde ayrılmıştı. Ay ekseninden saptığında hala varlığını koruyan buz ise eksenin nasıl kaymış olduğunu gösteren bir iz bırakıyordu.

O halde Ay’ın dönüşü niçin değişti? Gezegenler, sadece kütlelerinde büyük çaplı bir değişim olduğunda, eksenleri üzerinde kayarlar. Ay’da ise kütledeki bu değişim, Ay’ın sol tarafındaki Procellarum bölgesinde meydana geldi. Araştırmacılar, bu bölgenin özelliklerinin olması gereken kütle değişimi ve sapmanın yönü ile uyum gösterdiğini keşfettiler. 

Bölgedeki radyoaktif madde konsantrasyonları da Ay mantosunun bir bölümünü ısıtmış olmak için yeterli miktardadır. Bu da Ay’ın yönünü değiştirme gücüne sahip bir yoğunluk değişimine yol açmış olabilir. “Ay denizi” (mare) adıyla bilinen ve Ay’ın üzerinde görülen karaltılar, bu sıcak mantoya ait maddelerin eriyip yüzeye çıkmasıyla oluşmaktadır. Siegler bu konuyla ilgili şunları söylüyor:

Buz dağılımını açıklamak için gerekli olan kutupsal kaymanın, Ay denizinin altındaki fosilleşmiş bir manto yükseltisinin varlığıyla mükemmel bir şekilde uyum sağladığını bulduk. Diğer bir deyişle, “Ay’daki İnsan” yüzünü oluşturan koyu renkli lavları meydana getiren şey aynı zamanda Ay ekseninin hareket etmesine neden olmuştu, bu değişimin izleri de kutup buzlarında mevcut.

Belirli kraterlerde yakın dönemde ya da çok eskiden oluşmuş su buzlarını tanımlama işi, Ay üzerindeki suyun geçmişine dair bir harita çıkarmak bakımından bilim insanlarına yardımcı olacaktır. Ayrıca Ay’ın, muhtemelen, yaklaşık 4,5 milyar yıl önce Dünya’nın başka bir gezegenle bir çarpışması sonucu meydana geldiği düşünülürse bu çalışmalar, Dünya’daki suyun nereden gelmiş olabileceğine dair bir ipucu verebilir.