Vardiyalı Çalışan Burun Deliklerimiz ve Burnumuzun Şeklini Belirleyen Genler

Sadece grip ya da nezle olduğumuzda değil, aslında, normal zamanlarda da burnumuz tıkanır ama burun deliklerimiz bunu o kadar kıvrak ve koordineli bir şekilde yapar ki neredeyse hiç farkında olmayız. Bu durum şöyle gerçekleşir: Yaklaşık her 4 saatte bir, burun deliklerimizden biri diğerine göre daha fazla şişer ve bu şişkin olan delikten çok az hava girişi olur. Bu süre sonunda, diğer burun deliği şişer ve daha önce az çok tıkalı halde olan burun deliğinin şişkinliği inerek normal hava akışı tekrar sağlanır. Buna “nazal siklus (döngü)” denir ve her 10 kişiden 8’inde görülür. Bu görev değişimi (bir nevi vardiyalı çalışma) sayesinde, burun deliklerimiz iş yükünü paylaşırlar. 

İyi de burun deliklerimiz neden böyle vardiyalı çalışma eğilimindedir? Bunun bir sebebi, burnun akciğerlerin korunması için birincil organ olmasıdır. Akciğerlere ulaşmaması gereken toz, sümük ve diğer maddeler, “siliya” denen burun kılları tarafından tutulur. Siliyanın bu görev esnasında kurumaması için ara sıra dinlenmesi gerekir. İşte bunun için burun delikleri görev paylaşımı yaparlar. Amaç, burunun görevini başarıyla sürdürmesini sağlayarak akciğerleri korumaktır. Bir diğer sebep ise bu döngünün daha iyi koku alabilmemizi sağlamasıdır. Koku alabilmemiz havadaki kimyasallar yoluyla gerçekleşir ve bazı hava kaynaklı kimyasalların, koku almaçlarına (reseptörlerine) tutunarak saptanabilmeleri için biraz zamana ihtiyaçları vardır. İşte, az da olsa hava geçişine izin veren tıkalı burun, bu ihtiyacı karşılayarak yavaş hareket eden bu kimyasalların koku olarak algılanmasını mümkün kılar.

Burun Şeklimizi Ne Belirliyor?

Burun şekli birçok insanın yakından ilgilendiği konulardan birisidir, zira yeni biriyle tanıştığımızda suratlarında ilk olarak gördüğümüz organlardan birisi burun ve bunun şeklidir. Dünya'da genel olarak görülen burun şekilleri farklı kaynaklarda 6, 12, 13 veya 14 farklı kategoride incelenmektedir; ancak elbette ki burun şekli süreğen bir dağılım göstermektedir; yani keskin sınırlarla ayrılan kategoriler yaratmak mümkün değildir.

Ancak modern bilim ve genetik yöntemleri sayesinde biliyoruz ki, DCHS2, RUNX2, GLI3 ve PAX1 genleri burnun genişliğini ve sivriliğini belirlemektedir. Bu genlerin farklı kombinasyonları, insanlarda gördüğümüz farklı burun şekillerini yaratmaktadır.

Nature dergisinde yayınlanan araştırmaya göre, ilginç bir şekilde bu genlerin her biri insan türünün yakın tarihinde güçlü seçilim baskısı altında kalmış, hatta GLI3 geni "hızlı evrim" denen bir süreçten geçerek ortalamanın üstü bir hızla farklılaşmıştır. Bu durum, Neandertaller ve Denisovalılar gibi diğer yakın akraba (ama soyu tükenmiş) insan kuzenlerimizle aramızdaki yüz görünümü açısından olan farkları açıklamaktadır.