Umman'da İslam Öncesine Ait 2400 Yıllık Zufar Yazısı Deşifre Edildi!

Umman’ın Dhofar bölgesindeki mağaraların taş yüzeylerinde ve kurumuş nehir yataklarının yüzeylerinde yılan gibi kıvrılarak kayanın üzerine işlenmiş neredeyse 2400 yıl öncesine ait yazılar bulunuyordu. "Zufar yazısı" olarak da bilinen bu yazının ne olduğu ise uzun yıllar boyunca bilim insanları için çözülemeyen bir bilmeceydi. Ancak uluslararası bir akademik dergide yayımlanmak üzere olan yeni bir çalışmanın yazarı, Zufar yazısının ana alt türünü deşifre ettiğini ve alfabenin Güney Arabistan'da ortaya çıkmadığına dair kanıtlar bulduğunu öne sürüyor.

Ohio State Üniversitesi'nden dilbilimci ve çalışmanın yazarı Ahmed el-Cellad, Zufar yazısının uzun süren gizeminin on yıllar boyunca akıllara pek çok olası açıklama getirdiğini belirtiyor. Bunlar arasında "bunların Kur'an'da adı geçen kayıp bir Arap kabilesi olan Âd kavminin yazıtları olduğu gibi pek olası olmayan fikirlerin de bulunduğunu söylüyor. Çalışmada yer almayan Pekin Üniversitesi'nden dilbilimci Giuliano Castagna, el-Cellad'ın yeni makalesinin bu konu üzerine yapılmış ilk güvenilir çalışma olduğunu ve "Arabistan tarihinin yepyeni bir sayfasını yazma potansiyeli taşıdığını" vurguluyor

Zufar yazısı üzerine yapılan çalışmalar, iki İngiliz arkeoloğun güney Arap Yarımadası üzerine yazdıkları bir kitapta bu yazıtlardan bahsettiği 1900 yılına kadar uzanıyor. Otuz yıl sonra Arap Yarımadası'nın güneyinin büyük bir bölümünü kaplayan Rubülhali Çölü'nü geçen ilk Batılı olan Bertram Thomas, Zufar'daki taş anıtlarda bu alfabe ile yazılmış yazılar olduğunu gördü. Araştırmacılar, Zufar'ın tepelerinin ötesinde, Yemen'in el-Mehra bölgesinde ve Sokotra adasındaki kayalarda Zufar yazısının örneklerini bulmayı başardı.

Yazıtlar, 1990'ların başına kadar büyük ölçüde unutulmuştu. O zamanlar Ummanlı epigrafist Ali Maḥāsh al-Shahri, İngiliz epigrafist Geraldine King ile birlikte çalışarak Zufar'daki mağaralarda boyalı yazıtları ayrıntılı bir şekilde belgeledi. Yazıları deşifre edememiş olsalar da araştırmacılar bu yazıtların iki farklı alt türü olduğunu belirlediler ve bunları Yazı 1 ve Yazı 2 olarak adlandırdılar. Al-Jallad'ın çalışması ise bu iki alt türden daha yaygın olan 1. tipe odaklanıyor.

Al-Jallad, al-Shahri ve King'in çektiği yazıt fotoğraflarını incelerken mağaraların birindeki yazıtta tekrarlanmayan 26 ayrı sembol olduğunu fark etti. Al-Jallad, bunun bir çeşit alfabe tablosu olduğundan şüphelendiğini belirtiyor. Aynı sıra, yılan gibi kıvrımlı bir şekilde, Umman'ın Duqm kentinden üçüncü bir yazıtta da görülüyor. Bulunan üçüncü yazıt ile ilgili çalışma Mart 2025'te Athar adlı arkeoloji dergisinde yayınlandı.

Al-Jallad Zufar alfabesini çözmek için eski Yemen ve eski Kuzey Arabistan'ın benzer yazı sistemlerini inceledi. Bu alfabeler h-l-ḥ-m dizisiyle başlar ve bu nedenle halḥam olarak adlandırılır. Al-Jallad, Zufar harflerinin de aynı sırada olabileceğini düşünerek sembolleri halḥam'daki karşılıklarıyla eşleştirdi ve sembollere ses atamayı başardı. Bu, uzun zamandır kayıp olan bir dilin kelimelerini telaffuz etme ve deşifre etme anlamında atılan ilk adımdı.

Okunan kelimeler, bu yazıyı kullanan halk hakkında ipuçları veriyor. Öncelikle bu dil, Arapça değildi. Günümüzde hâlâ Umman'ın bazı kesimlerinde konuşulan İslam öncesi yerel dillerin eski bir akrabasıydı. Al-Jallad, işaretlerin biçimlerine dikkatle baktığında bu yazının kökeninin Güney Arabistan'a değil, büyük olasılıkla Thamudic B adlı bir yazı sistemine dayandığı sonucuna vardı. Bu yazı sistemi, günümüzde Suudi Arabistan'ın Necid bölgesinde kullanılıyordu. Bu da yazı sisteminin kuzeyden güneye, yani Umman ve Yemen'e doğru taşındığını gösteriyor olabilir.

Çalışmada yer almayan Oxford Üniversitesi'nden epigraf Michael Macdonald, Al-Jallad'ın çalışmasını daha önce bilinmeyen bir Güney Arapça dili üzerinde "önemli bir atılım" olarak nitelendiriyor. Yazının gliflerinin bilinen antik Güney Arabistan yazılarından çok, antik Kuzey Arabistan yazılarına daha yakın göründüğünü ve bunun da dillerin ve yazı sistemlerinin bir zamanlar bölgede nasıl yayıldığına dair potansiyel olarak son derece önemli bir ipucu sağladığını ekliyor.

Zufar Yazısı 1'in deşifre edilmesi, şimdiden Sumhuram gibi M.Ö. 3. yüzyıldan M.S. 5. yüzyıla kadar aktif olan bölgesel arkeolojik alanlar hakkında bilgi edinmeyi sağlıyor. Arkeologlar, Sumhuram adının Antik Güney Arabistan dilinde "Sumhu yücedir" anlamına geldiğini biliyorlardı,ancak Sumhu'nun kim veya ne olduğundan emin değillerdi. Çevrilen Zufar yazıtlarından birinde "Sumhu'nun eli onun üzerine olsun." ifadesi yer alıyor. Al-Jallad, bunun Sumhu'nun şehrin adını aldığı bir tanrı olduğunu kanıtladığını söylüyor.

Al-Jallad, alfabenin duvara yazılma sebebinin eğitim amaçlı bir alıştırma ya da harflerin büyüsel bir işlevi olduğuna, kötülüğü uzaklaştırdığına inanılması olabileceğini belirtiyor. Bazı yazıtlarda harfler, eşit sayıdaki gruplara bölündüğünden bu harflerin bir "alfabe şarkısı" ile ezberlenmiş olabileceği ihtimalini de güçlendiriyor.

Her ne amaçla yazılmış olursa olsun, bugün bu yazıtlar geçmişin kapılarını aralıyor. Ve her satır, Arap Yarımadası’nın unutulmuş tarihine biraz daha ışık tutuyor. göre bu yazılar, eğitim amaçlı bir alıştırma olabilir. Ya da belki harflerin büyüsel bir işlevi olduğuna, kötülüğü uzaklaştırdığına inanılıyordu. Bazı yazıtlarda harfler, eşit sayıdaki gruplara bölünmüş; bu da, eski çağlarda bu harflerin bir “alfabe şarkısı” ile ezberlenmiş olabileceği ihtimalini akla getiriyor. Her ne amaçla yazılmış olursa olsun, bugün bu yazıtlar geçmişin kapılarını aralıyor.