Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Tarih Öncesi Virüsler ve Beynin Fonksiyonu

4 dakika
2,832
Tarih Öncesi Virüsler ve Beynin Fonksiyonu Getty Images
Tüm Reklamları Kapat

Öğrenme, Hafıza ve “Arc” Geninin Fazlasıyla Tuhaf Hikayesi

NotPetya siber saldırısını hiç duymamanız affedilebilir bir şeydir. Saldırı kimsenin banka hesabını boşaltmamış, sosyal medya şifrelerini paylaşmamış ya da bir seçimi etkilememişti. Fakat tarihteki en masraflı ve yıkıcı siber saldırılardan biriydi; çünkü hedef aldığı sistem limanlar üzerinden yapılan nakliyattı. Maersk’teki mühendisler bilgisayarlarına bir virüs bulaştığını fark ettiklerinde artık çok geçti: Nakliyat dünya genelinde durma noktasında gelmişti. Benzer bir durum hayal edin, bu sefer hedef başka bir liman olsun: sinaps, yani nöronlar arasındaki özelleşmiş iletişim limanı. Öğrenme ve hatırlama yetilerimiz büyük oranda sinapsların davranışına dayanır. Peki o zaman, eğer bir nöron diğerine kötü amaçlı yazılım bulaştırsaydı ne olurdu?

Limanlar da sinapslar da kurallarla yürütülür, kargolarının sadece hızlı ve güvenli değil, aynı zamanda uyarlanabilir bir şekilde iletildiğinden emin olmak için koyulmuş kurallarla; öyle ki mevcut şartlara ve taleplere hızlı bir şekilde uyum sağlayabilsinler. Bu “sinaptik plastisite” (Ç.N. sinapsların aktivitelerindeki artış veya azalışlara göre zamanla güçlenmesi veya zayıflaması) hayvanların öğrenme yetisinin temelidir ve o olmasaydı kendi adımızı hatırlayamayacağımız gibi ayakkabılarımızı bağlayabilmemiz de mümkün olmazdı. Tıpkı nakliyat kurallarının kanunlar ve anlaşmalarla belirlendiği gibi, sinaptik plastisitenin kuralları da DNA’mızdaki çok sayıda gende yazılıdır. Örnek olarak, bir gen sinapsın bir tarafında sesi (genliği) artırmakta görev alırken başka bir gen sinapsın diğer tarafından kazancı artırmasını isteyebilir. Bu genlerin fonksiyonlarının araştırılması, öğrenme ve hatırlamanın mikroskobik düzeyde ne olduğunu anlamak için ana yaklaşımlardan biri olmuştur.

Bu genlerden Arc olarak bilinen bir tanesi bu süreçler için o kadar kritiktir ki çoğunlukla sinaptik plastisitenin baş düzenleyicisi olarak adlandırılır. Arc olmadan sinapslar uyum sağlayamaz ve dolayısıyla hayvanlar öğrenemez. Buna karşın Arc’ın bu süreçlere tam olarak nasıl dahil olduğu sinir bozucu şekilde gizemini korumuştur, en azından şimdiye kadar. Arc hikayesini anlamak ancak antik virüslerde bulunanlara ürkütücü bir şekilde benzeyen uzantılar içeren Arc genine ait DNA diziliminin dikkatli bir şekilde incelenmesiyle mümkündür. Bu da şaşırtıcı değildir: İnsan genomunun yaklaşık yarısı muhtemelen benzer bir evrimsel kökene sahiptir. Bununla birlikte Arc geninin hala virüsmüşçesine davranıyor gibi görünmesi ilginçtir. Virüsler hücreleri işgal edip beraberlerinde yabancı genetik materyal getiren küçük bulaşıcı etkenlerdir. Arc da benzer şekilde çalışır: Sinapsın karşı tarafından kazancı artırmasını istemek yerine genetik hammaddeyi bunu yapacak şekilde hazırlar ve sonra sinapsın karşı tarafını kendisi ziyaret eder. Arc, etkin biçimde, diğer nöronlara hafızanın hammaddelerini "bulaştırır". 

Tüm Reklamları Kapat

Eğer kulağa tuhaf geldiyse gerçekten tuhaf olduğundandır. 2018 yılının başlarında iki ekip tarafından Cell'de yayınlanan bu çığır açan keşif, kuşkusuz ki öğrenme ve hafıza üstüne yeni bir araştırma dizisinin ilkidir. Dünyanın her yerinde birçok laboratuvar nöronların sinapslar üzerinden nasıl iletişim kurduğunu kontrol eden kuralları anlamaya odaklanmış durumdadır. Bu bulgu bahsedilen iletişim hakkındaki temel anlayışımıza meydan okumaktadır ve bu yüzden yankıları sinirbilimin her alanında hissedilebilir. Limanlar benzetmesine geri dönecek olursak bu yalnızca güvertedeki en kıymetli konteynırların gecenin bir yarısı indirildiğini değil, üstüne bir de denizaltılar tarafından indirildiğini keşfetmek gibi olur.

İşte, nasıl işlediği hakkında şimdiye kadar öğrendiklerimiz: Bir nöron uyarıldıktan sonra Arc gen aktive olur. Arc, virüse benzer bir şekil alan bir protein üretir. Buna Arc-virüsü diyelim. Arc-virüsü etkinleştirilmiş nöronun çevresinden mevcut genetik materyali, bir anlamda biyolojik yazılımı emer. Doyduğu zaman, Arc-virüsü etkinleştirilmiş nöron tarafından dışarıya salgılanır ve çevredeki nöronlar tarafından içeri alınır. Sonra taşıdığı biyolojik yazılımı girdiği nörona "bulaştırır". Bu hafızanın hammaddesi olabilir. Bu pekala kötü amaçlı biyolojik bir yazılım da olabilir. Şu noktada Arc-virüsünün ne teslim ettiğini ya da farklı zamanlarda farklı kargolar mu teslim ettiğini kesin olarak bilemiyoruz. Fakat evrimsel açıdan bu fonksiyon eski zamanlardan beri muhtemelen böyledir: Arc, sineklerden insanlara, yaşam ağacının tamamında benzer şekilde çalışır. Bir başka deyişle, Arc’ın virüs gibi davranabilme yeteneği hayvanların öğrenme yeteneğinin temeli olabilir.

Daha genel olarak, nöronların genetik bilgi değiş tokuşunu yapabildikleri yeni araçların keşfi birçok önemli sonuca yol açmaktadır. İlk olarak, bu keşif “Arc hikayesi genellenebilir mi, öyleyse ne dereceye kadar genellenebilir?” sorusuna bir cevap bulmayı gerektirir. Arc bu davranışı gösteren tek gen olabilir ya da genomdaki buz dağının sadece görünen ucu olabilir. Arc'ın sadece ilgi çekici bir konu ya da yeni bir yol olup olmamasına bakılmaksızın tedavi açısından inanılmaz bir bakış açısı sunduğunu kabul etmek gerekmektedir: Vücudumuz kendi şahsi virüslerini oluşturuyor demektir ve bunları kontrol edebilmek, bağışıklık sistemi tarafından reddedilme riski olmadan, genetik materyal parçacıkları da dahil olmak üzere vücuda sağaltıcı bir maddeyi verebilmek için yeni bir araç sağlayabilir. Bir de Arc’ın adının Frajil X Sendromundan Alzheimer hastalığına kadar birçok nörolojik hastalık ve durumda anıldığı gerçeği bulunmaktadır. Arc araştırması bu yapbozlar için paha biçilemez bir köşe parçası olacaktır.

Bugün biliyoruz ki öğrenmenin büyük kısmı, sinaptikten davranışsal düzeye kadar, tesadüflerin tespitinden doğuyor. Bu tesadüfler yapışkan bir fikri gerçekten bulaşıcı olanından ayırt ettirecek tip ve derecedeler. O zaman Arc hikayesinin tarih öncesi virüslerle başlayıp bir başka tesadüfle bitmesi ne kadar yerinde olur: 2017 yazında, NotPetya hala dünyanın nakliyat altyapısında kontrol edilemez bir yangın gibi yayılırken Arc araştırmaları basına çıkmak üzere, virüs gibi yayılmaya hazır bir halde, çantalarını hazırlıyorlardı. Belki o zamanlar bu haberleri duyduğunuzu hatırlıyor olabilirsiniz, eğer öyleyle Arc’ın bu işte parmağı var.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
25
1
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 2
  • Tebrikler! 1
  • Bilim Budur! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Umut Verici! 1
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: Scientific American | Arşiv Bağlantısı
  • Andy Greenberg. The Untold Story Of Notpetya, The Most Devastating Cyberattack In History. (16 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 16 Aralık 2018. Alındığı Yer: www.wired.com | Arşiv Bağlantısı
  • Arian FA Smit. Interspersed Repeats And Other Mementos Of Transposable Elements In Mammalian Genomes. (16 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 16 Aralık 2018. Alındığı Yer: www.sciencedirect.com | Arşiv Bağlantısı
  • James Ashley. Cell, Retrovirus-Like Gag Protein Arc1 Binds Rna And Traffics Across Synaptic Boutons. (16 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 16 Aralık 2018. Alındığı Yer: www.sciencedirect.com | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/12/2024 19:03:39 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7515

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Araştırmacılar
İspat Yükü
Irk
Diş Hastalıkları
Kedigiller
Neandertal
Uzun
Doktor
Göğüs Hastalığı
Yayılım
Google
Beslenme
Tehlike
Risk
Aslan
Obezite
Radyasyon
Büyük Patlama
Işık Hızı
Genel Halk
Kuantum Fiziği
Bilimkurgu
Evren
Fosil
İklim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. Ateş, et al. Tarih Öncesi Virüsler ve Beynin Fonksiyonu. (26 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 21 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7515
Ateş, A., Ölez, Ş. (2018, December 26). Tarih Öncesi Virüsler ve Beynin Fonksiyonu. Evrim Ağacı. Retrieved December 21, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7515
A. Ateş, et al. “Tarih Öncesi Virüsler ve Beynin Fonksiyonu.” Edited by Şule Ölez. Translated by Arda Ateş, Evrim Ağacı, 26 Dec. 2018, https://evrimagaci.org/s/7515.
Ateş, Arda. Ölez, Şule. “Tarih Öncesi Virüsler ve Beynin Fonksiyonu.” Edited by Şule Ölez. Translated by Arda Ateş. Evrim Ağacı, December 26, 2018. https://evrimagaci.org/s/7515.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close