Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Süpernovalar Kitlesel Yok Oluşlara Neden Olabilir!

4 dakika
4,811
Süpernovalar Kitlesel Yok Oluşlara Neden Olabilir! Fine Art America
Tüm Reklamları Kapat

Uzun yıllardır bilim insanları, süpernovaların üzerinde konakladığımız gezegene etkilerini araştırıyorlar. Geçtiğimiz günlerde bu konuda oldukça ilginç bir makale yayımlandı. Söz konusu makaleye göre 2.6 milyon önce yaklaşık 150 ışık yılı uzaklıkta gerçekleşen bir/birkaç süpernovanın iyonize radyasyon etkisi, o dönem yaşamış 18 metrelik megalodon (Carcharocles megalodon) gibi büyük deniz canlılarının neslinin yok olmasına etki etmiş olabilir! O dönem gerçekleşen kütlesel yok oluşun adı Pliyosen-Pleyistosen Yok Oluşu, ya da diğer bir adı ile Pliyosen deniz megafauna yok oluşudur. İşte deniz faunasındaki bu değişimin yıldız ölümlerine bağlı olması düşük de olsa muhtemeldir. Elbette megalodon gibi hayvanların soylarının tükenmesini açıklayan çeşitli görüşler mevcut. Fakat bu hipotez astronomik bir olayı baz alıyor. Sonuçta hayat veren yıldızlar, ölüm de getirebilir...

Megalodonun büyük beyaz köpekbalığı görünüşünden ziyade büyük camgöz veya kaplan kum köpekbalığı gibi daha hantal bir dış görünüşte olduğu düşünülüyor.
Megalodonun büyük beyaz köpekbalığı görünüşünden ziyade büyük camgöz veya kaplan kum köpekbalığı gibi daha hantal bir dış görünüşte olduğu düşünülüyor.
RAPHTOR (DeviantArt)

Ters-kare yasasına göre Dünya’ya olan uzaklıklarına bağlı olarak süpernovaların etkileri de değişir. Bu yasa diyor ki; herhangi bir fiziksel şiddet, kendi kaynağından uzaklaştıkça, karesi ile ters orantılı olarak azalır. Bu yüzden binlerce ışık yılı ile yüzlerce ışık yılı arasında muazzam bir fark olacaktır. Dolayısıyla süpernovalardan salınan bir gamma radyasyonunun ölümcül hasar verebilmesi için en azından 30 ışık yılı uzaklıkta olması gerektiği düşünülüyor. Fakat bu çalışma, konuya farklı bir mekanizma getiriyor. Yapılan araştırmada 150 ışık yılı uzaklıkta gözlenen bir nebulanın, 2.6 milyon yıl önce patladığı hesaplandı. Patlama ardından müon adı verilen parçacıkların neden olduğu bombardımanın gezegendeki kozmik soykırıma neden olduğu öngörülüyor. Ayrıca bir yıldızın süpernova olarak patlayabilmesi için kütlesinin Güneş’in en az 8-15 katı olması gerekiyor ki kırmızı dev döneminden sonra çekirdeği kütleyi kaldıramasın ve ani bir deşarj ile “patlayarak” küçülebilsin. Aynı zamanda "çekirdek çökmeli süpernova" ve "termonükleer süpernova" olmak üzere en azından iki tip süpernova var, fakat konumuz değil. Ayrıca süpernovalardan kat kat daha güçlü olan hipernovalar çok daha büyük etki yaratır. Sadece 1 hipernova, Güneş'in 10 milyar yılda yaydığı enerjinin binlerce, hatta milyonlarca kat daha fazlasını patladığı anda yayar.

Parçacık hızlandırıcıda yüksek enerjili proton bombardımanı ile oluşturuluyor.
Parçacık hızlandırıcıda yüksek enerjili proton bombardımanı ile oluşturuluyor.
Neutron Scattering and Muon Spectroscopy

Bu hipotezi destekleyen bulgular sadece astronomik değil, aynı zamanda jeolojik kanıtlar da mevcut. Öyle ki 2.6 milyon yıllık kayaçlarda demir-60 izotopları ölçüldü. Kısaca izotop demek, nötron sayısı değişmiş atom demek. Dünya’daki çoğu demir, demir-56 formundadır. Yani içerisinde 26 proton ve 30 nötron vardır. Bu demir-56 da radyoaktiftir değildir ve çekirdeği stabil olduğu için yarı ömrü uzundur. Fakat Dünya’da aynı zamanda demir-60 da bulunur. Demir-60’ın içerisinde 26 proton ve 34 nötron vardır. Radyoaktiftir ve gezegenin oluşumundan itibaren yaklaşık 2.6 milyon yılda yarı ömrü azaldığı için kobalt-60'a, 5 yıl sonra da nikel-60'a dönüşür. Genelde astronomik olaylar dahil olmak üzere çeşitli durumlarda demir-60’ın grafiği pik yapmaktadır. Görülüyor ki 2.6 milyon yıl önce pik yapıyor. Dolayısıyla demir-60 seviyesini o denli artıracak en belirgin parametre, eksik bir yapboz parçası gibi oturan süpernova olacaktır. Bilindiği kadarıyla süpernova etkisi ile demir-60 oranında artış yaşanması da bu hipotezi desteklemektedir. Sonuçta demir-60 radyoaktiftir, evet. Fakat ölümcül değildir. Dolayısıyla başka bir şey olmalı?

Tüm Reklamları Kapat

Süpernova illüstrasyonu.
Süpernova illüstrasyonu.
Space Answers

Süpernova kendisi ile birlikte sadece demir-60 ve diğer ağır elementler getirmedi. Aynı zamanda müon denilen ağır elektron benzeri parçacıkları da getirdi. Hatta müonlar her saniye nötrinolar gibi içimizden geçiyorlar! Fakat o dönem Dünya, süpernova nedeniyle ile salınan milyonlarcasının bombardımanına maruz kalmış olabilir. Söz konusu 1/2 spinli atomaltı parçacık, elektrona benzer yüke ve daha yüksek kütleye sahip bir temel parçacık. Bu da yüzey alanı geniş olan hayvanlar için fatal iyonize radyasyon demektir. Dolayısıyla mutasyon ve kanser riski de bu canlılarda fazlasıyla artmış olacaktır.

Demir-60'ın radyoizotop grafisi.
Demir-60'ın radyoizotop grafisi.

Öte yandan tahmin ettiğiniz gibi Megalodon gibi hayvanların yok olması jeolojik süreçlerle de açıklanabiliyor. Örneğin Buz Devri'ne girerken okyanusların soğuması ve su seviyesinin azalmasından ötürü av hayvanlarının yok olması gibi. Yine de bu astronomik ve jeolojik kanıtları görmezden gelemeyiz. Süpernovaların yok oluşa sebebiyet verdiğini gösteren tek çalışma bu değil. Aynı zamanda 2002'de yapılan bir çalışmaya göre 130 ışık yılı uzakta lokal kümede gerçekleşen bir süpernova nedeniyle ozon tabakası zarar görmüş ve Güneş'ten gelen morötesi (ultraviyole) ışınım etkisi ile deniz faunasındaki ufak canlılar yok olmuş olabilir. Bu durumun ardından besin zincirinin etkilenmesinden ötürü avcı hayvanlar da yok olmuş olabilir. Sonuçta bu iki senaryo ve daha fazlası birlikte gerçekleşmiş olabilir!

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
38
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 9
  • Tebrikler! 4
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • İnanılmaz 2
  • Bilim Budur! 1
  • Umut Verici! 1
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Korkutucu! 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Universe Today | Arşiv Bağlantısı
  • N. Benítez, et al. (2002). Supernova Link To Ancient Extinction. Physics World, sf: 081101. | Arşiv Bağlantısı
  • Adrian L. Melott, Franciole Marinho, ve Laura Paulucci. (2018). Ypothesis: Muon Radiation Dose And Marine Megafaunal Extinction At The End-Pliocene Supernova. Astrobiology, sf: 10.1089. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 14/12/2024 13:39:03 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7519

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Zihin
Keşif
Diş Hastalıkları
Bilimkurgu
İletişim
Kalori
Habercilik
Saç
Antarktika
Mitler Ve Gerçekler
Mers
Manyetik
Doğa Olayları
Yiyecek
Editör Seçkisi
Evrimsel Tarih
Mantık
Köpek
İnfografik
Higgs Bozonu (Parçacığı)
Bitki
Coronavirus
Dinozorlar
Gün
Genom
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
P. Türkoğlu. Süpernovalar Kitlesel Yok Oluşlara Neden Olabilir!. (17 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 14 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7519
Türkoğlu, P. (2018, December 17). Süpernovalar Kitlesel Yok Oluşlara Neden Olabilir!. Evrim Ağacı. Retrieved December 14, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7519
P. Türkoğlu. “Süpernovalar Kitlesel Yok Oluşlara Neden Olabilir!.” Edited by Pedram Türkoğlu. Evrim Ağacı, 17 Dec. 2018, https://evrimagaci.org/s/7519.
Türkoğlu, Pedram. “Süpernovalar Kitlesel Yok Oluşlara Neden Olabilir!.” Edited by Pedram Türkoğlu. Evrim Ağacı, December 17, 2018. https://evrimagaci.org/s/7519.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close