Türk halı sanatı dendiği zaman akla neler gelir?

Türk Halıları:

Halı sanatı tarihinde önemli bir yeri olan Türk halılarının en eskisi XIII. yüzyıla tarihlenmektedir. Anadolu’da halı dokumacılığının özellikle Konya, Ankara ve Kayseri bölgeleri civarında geliştiği söylenebilir. Yine XVII. yüzyıla gelindiğinde Türk halılarında ciddi bir Fars etkisi görülmektedir. Bu anlamda kalite, stil ve teknik bakımından İran halıları ile aynı standartlarda bir dokuma kültüründen bahsedilebilir.

Türk halılarının dokunmasında yün, pamuk ve ipek kullanılmaktaydı. Kullanılan bu ipler, Türkbaff olarak da bilinen Türk düğümü ile bağlanmaktaydı. Bunların yanında Türk halılarından İran halılarına nazaran daha çok çift düğüm kullanılmıştır. Bu nedenle de Türk halılarında daha çok geometrik desenler kullanıldığı görülmektedir.

Günümüzde meşhur yöresel Türk halıları arasında ise; Kayseri, Kula, Yağcıbedir, Mekri, Hereke, Yahyali, Gördes ve Demirci halıları yer almaktadır.

Bir de:

GÖZ MOTİFİ

Göz motifinde genellikle mavi iplik tercih edilir. Bunu nedeni, mavi rengin dikkati üzerine çekme özelliği olmasıdır. Nazar boncukları bu yüzden mavidir. Bu motifin kem gözlere ve nazara karşı koruduğuna inanılır.

AKREP MOTİFİ

Korunma amacıyla işlenen motiflerden olan akrep biçimindeki kilim motifleri, şeytanî ruhu sembolize ederler. Bu akrep, daima öldürmek için pusuda bekler. Sebepsiz kavga ve kötü niyeti temsil eder. Korktuğu her ne ise bir parçası ya da desenini, ondan sakınmak adına kullanan Anadolu insanı, zarar verici mahlukatlardan sakınmak için de halı ve kilimlerde akrep motifini kullanır.

ARTI MOTİFİ VE ÇENGEL MOTİFİ

Artı ile çengel, Türk halı motifleri arasında sıkça karşılaşılan motiflerdir. Artı motifinin, Hristiyanlığın haç simgesi ile ilgisi yoktur. Bela ve tehlikelerden korunmak için kullanıldığı bilinir.

BEREKET MOTİFİ

Bereket motifi olarak bilinen kilim desenleri, üç grupta değerlendirilebilir. İlk grupta; nar, üzüm, kavun, karpuz, incir, dut gibi meyveler ile ejder, boğa, yılan, koç, kelebek, geyik, balık gibi hayvanlar yer alır ve uçsuz bucaksız mutluluğu sembolize ederler. İkinci grupta; yapraklar, çiçekler ve ağaç motifleri yer alır ve bolluğu, uğuru simgelerler. Üçüncü grupta ise; sular, kayalar, dağlar gibi tabiat varlıkları yer alır ve evreni, onun hareketini, yapısını aynı zamanda doğum, ölüm ve yeniden doğumu temsil ederler.

BUKAĞI MOTİFİ

Bukağı, atın iki ön ayağına, otlağın uzağına gitmesin diye takılan zincirin ismidir. Bu zincirden ilham alan kilim desenleri ve anlamları, aşkı, birliği ve ailenin istikrarını simgeler. Nişanlanırken yüzükleri kırmızı kurdele ile birbirine bağlama geleneği de bukağı sembolünden gelir.

EJDERHA/EJDER MOTİFİ

Ejderha, pençeleri aslanı hatırlatan, kuyruğu bir yılana benzeyen, kanatları olan dev bir tür yılan sembolüdür. Su ile havanın efendisi ve gizli hazinelerin bekçisidir. Bereketli bahar yağmuruna kavuşma niyeti ile halı ve kilimlere dokunur.

ELİ BELİNDE MOTİFİ

Yaygın olarak kullanılan eli belinde motifi, dişiliği, doğurganlığı, kısmeti, neşeyi, uğuru, mutluluğu ve bereketi temsil eder. İlk insanların, üremeyi yalnızca dişilere ait bir süreç sanması ve erkeğin üremeye katkısını bilmemesi sebebiyle, ana tanrıçaları kutsal görüp taptıkları bilinir. Günümüzde halı dokumalarında kullanılmaya devam eden bu motifin kökeni, ana tanrıçalarla ilgili bu inanca dayanır.

HAYAT AĞACI MOTİFİ

İsmi ile müsemma hayat ağacı motifi, devamlı halde gelişerek ve değişerek yaşamayı sürdüren kâinatı simgeler. Toprağa bağlanan kökleri, kök salma, ebedilik ve yerleşikliği temsil eder. Alt dallar ve gövde ile gökyüzüne, üst dallar ile cennete uzanır ve cennet ile yeryüzünü birleştirir. Nar, hurma, zeytin, incir, servi, kayın, sedir, meşe, palmiye ve asma gibi ağaçlar, hayat ağacını sembolize eder. Bu ağaçların üstündeki kuşlar ise, vakti gelince giden can kuşlarını simgeler.

İM VE DAMGA MOTİFLERİ

Tarih süresince Türklerin boy, oba, devlet, oymak gibi mefhumları anlatmak amacıyla belli başlı figürler, imler, damgalar kullandıkları bilinir. Bu damgalar ve imler, toplumun ya da kişinin varoluşunu temsil eder. Bunun amacı, aile isminin ve soyun devam ettirilmesinin yanında, ailenin değerli eşyalarının da korunmasıdır. Her bir dokuma, döneminde kullanılan araçları, eşyaları ve o toplum kültürünü yeni nesillere aktarır. Günümüzün logo, rumuz ve piktogramları da bu gelenekle ilişkilidir.

İNSAN MOTİFİ

Kilim motifleri anlamları ile dokuyanın duyguları birleştiğinde, içinde bulunulan durumu anlatır. İnsan deseni kullanılan motifler de, çoğu zaman özleme işaret eder. Bazı dokumalarda gurbette olan ve görmek istenen sevgili, bazılarında ise kız ya da erkek çocuğunu sembolize eden bir motiftir. Dokuyan kişinin hasretini ya da çocuk beklentisi duymasını anlatır. Bunun yanında, yaratıcılık ve çalışkanlığın da simgesidir.

KARTAL MOTİFİ

Türklerin tarihinde kendine önemli bir yer edinen kartal, gökyüzünün sembolü, geleceğin habercisi ve öteki dünyaya ruhları götüren kutsal bir görevli olarak görülür. Kartal motifi olarak bilinen halı motifleri, çevikliği ve kuvveti temsil eder.

KOÇ BOYNUZU MOTİFİ

Dokumacılar, tepeden, yandan ve önden, hilal ya da spiral gibi şekillerle koç görüntüsünü sembolleştiren bu motifi, “koçlu yanış”, “koçbaşı”, “gözlü koç” ya da “boynuzlu yanış” gibi tabirlerle adlandırırlar. Koç boynuzu motifi erkekliği, kuvveti ve kahramanlığı sembolize eder.

KURT AĞZI, KURT İZİ, CANAVAR AYAĞI

Anadolu insanı, Hititlerde tanrı yoldaşı olarak anılan kurtlarla baş etmek, sürülerini onlardan korumak ister. Köpek ve kurdu çiftleştirerek “canavar” ismini verdikleri kangalı elde ederler ve onları korunmak için hep yanlarında tutarlar. Özellikle kilim seccadelerin mihrap bölümünün çevresinde bulunan bordür ile zemin arasında sıkça kullanılan motif de, iyimserlik ve korunmayı temsil eder.

KUŞ MOTİFİ

Anadolu’da kuş sembolü hayatın hemen her alanına yayılmıştır. Kuşun kanadı, tüyü, gözü, gagası, pençesi ve hatta kemiği, farklı vesilelerle kullanılagelir. Kuş motifleri ise, bazen ölen birinin ruhunu, bazen ise sevgiliyi, aşkı ve kadını simgeler.

KÜPE MOTİFİ

Sıklıkla genç ve bekâr kızlar tarafından işlenen küpe motifi, kilimi dokuyanın, evlenmeye dair istekli olduğunu, dolaylı olarak ailesine anlatma yoludur. Genç erkeklerin ve kızların yuva kurmasını ve cinselliği temsil eder.

MUSKA MOTİF

Kem gözlerden sakınmak için dokunan muska motifi, üçgen biçiminde bir göze benzer. Kıskanç gözlerden, yine bir gözle korunmak niyeti ile dokunur.

PITRAK MOTİFİ

Anadolu insanı, dikenli tarla bitkilerinden olan pıtrağın, dikenleri ile kem gözleri uzak kıldığına inanır ve pıtrak bu maksatla kilimlere dokur.

SAÇ BAĞI MOTİFİ

Saç bağı motifinde saç, ölümsüz olmayı simgeler. Dokuyan, dolaylı olarak evlenmeyi, çoğalmayı ve ölünceye dek sevdiğiyle olmayı istediğini anlatır.

SANDIK MOTİFİ

Evlilik çağına gelmiş gençlerin çeyizlerini koyduğu sandıkları temsil eden Türk kilim motifleri, dokuyanın, çeyizinin hazır olduğunu anlatma yoludur.

SUYOLU MOTİFİ

Su, hayatın en değerli parçalarından biridir. Hal böyleyken, Anadolu insanının Suyolu deseni ile bezediği kilim motifleri ve anlamları da, hayatı, canlılığı, bolluğu, saflığı, yenilenme ve yeniden doğmayı barındırır. Bunların yanı sıra, erdemli, bilge ve soylu olmayı da simgeler.

TARAK, PARMAK VE EL MOTİFLERİ

Tarağa, parmaklara ya da ele benzer motifler, yedili, beşli ve üçlü sayılarda dokunan geometrik motiflerdir. Temelde bir gövdeden çıkan çubuklardan meydana gelir. Eller, insanın yaratıcı gücünü temsil eden parçasıdır. Anadolu insanı, el motifini, bazen gerçekçi, bazen ise çubuk ve noktalardan yararlanan sembolik bir üslup benimseyerek kullanır.

YILAN MOTİFİ

Dokumalarda zikzak, ejder ya da bulut biçiminde yer alan yılan motifi, gücü ve ölümsüzlüğü simgeler. Anadolu’da, kutsal görülen yılandan, hem korkulur hem de saygı duyulur. Çift başlı resmedilen yılan ise hekimlik simgesi olarak bilinir ve zehir ile panzehrin beraberliğini temsil eder.

YILDIZ MOTİFİ

Çalışkanlığın ve üretkenliğin temsilcisi olan yıldız biçimindeki kilim motiflerinin anlamları, dokuyanın, ailesi ve kendisinin çalışkan, gayretli olduğunu ifade etmek istemesinde saklıdır.

Keyifli Bilgilenmeler..