Transpozonlar, tek bir hücrenin içerisinde bulunan ve sıklıkla bulundukları yerden koparak farklı bölgelere "sıçrayan" gen parçalarıdır. Transpozonal Sıçramalar, transpozonal bölgelerin önce kendilerini kopyalayıp, sonra bu kopyaların sıçraması şeklinde olabileceği gibi (bilgisayardaki "Kopyala/Yapıştır" işlemi gibi düşünebilirsiniz); gen parçalarının olduğu gibi, bulundukları yerden koparak yeni bir yere yerleşmeleri şeklinde de olabilir (bilgisayardaki "Kes/Yapıştır" işlemi gibi düşünebilirsiniz). Örneğin aşağıdaki görselde, sarı-turuncu-sarı renklerle gösterilen transpozonal element, kendisini kopyalayarak karşı tarafa sıçramış ve normalde birleşik olan mor gen diziliminin ortasına yapışmıştır.
Transpozonal sıçramalar gerçekten çok önemli bir Evrim Mekanizması'dır, çünkü hem fenotipi kökten değiştirebilecek etkilere sahiptirler, hem de genom büyüklüğünün değişmesini sağlayabilirler. Özellikle ökaryotik hücrelerde, genom büyüklüğü üzerinde çok ciddi etkileri vardır. Çünkü bir transpozon, kendini kopyalayıp hem kendisini, hem de kopyasını DNA üzerinde farklı bölgelere yapıştırabilir. Bu şekilde, genomun büyümesine sebep olur. Eğer bu değişim, canlıya avantaj sağlarsa, gelecek nesillere de aktarılır. Böylece uzun evrimsel süreçte canlıların genom büyüklükleri değişir. Ayrıca transpozonal sıçramalar ve bunların korunumu farklı türlerde kıyaslanarak oldukça güvenilir evrimsel analizler yapılabilmekte, türlerin birbirleriyle olan akrabalıkları incelenebilmektedir. Tüm bunlardan, transpozonların evrim açısından önemini anlayabiliriz. Bu önemli mekanizma, Barbara McClintock tarafından keşfedilmiş ve kaşif, 1983 yılında Nobel Ödülü ile ödüllendirilmiştir. McClintock, transpozonlarla ilgili çalışmalarına 1944 yılında başlamış, konuyla ilgili en meşhur makalesini 1950 yılında yayımlamış, keşfin öneminin bilim camiasınca fark edilmesi ve ödüllendirilmesi ise 1983'e kadar sürmüştür.
Sorunun cevabı: evet. Ökaryotik ve prokaryotik tüm canlılarda transpozonlar mevcuttur. Hatta plazmitlerde bile.
Kaynaklar
- ÇMB. Transpozon. (11 Şubat 2021). Alındığı Tarih: 11 Şubat 2021. Alındığı Yer: | Arşiv Bağlantısı
