Toprak nasıl oluşuyor ? dünyaya nasıl geldi ?

Toprak olușumuna etki eden beș temel etmen vardır: İklim, bitki örtüsü ve organizmalar, topoğrafya, ana malzeme ve zaman. Bu faktörlerden sadece biri ya da birkaçı etkili olunca toprak olușumunu tamamlayamaz. Toprağın olușumu gerçekleșmez.◦İklim bağlamında toprak olușumuna etki eden en önemli iki etken sıcaklık ve yağıștır. Her iki etken de ana kayanın ayrıșmasında etkin rol oynar. Topraktaki periyodik ısınma, soğuma, nemlilik ve kuraklık fiziksel, kimyasal ve biyolojik faaliyetlere önemli ölçüde etki eder. Ana kayanın güneșe göre konumu, bulunduğu iklimin ve topoğrafyanın temel özellikleri gibi birçok etken sıcaklığı belirler. Günlük sıcaklık farkının yüksek olduğu alanlarda ana kayanın ayrıșma hızı da yüksek olur. Yine sıcaklığın yüksek olduğu bölgelerde (nem ile birlikte) toprak mikroorganizmalarının aktivitesi, toprak kimyasal reaksiyonlarının sıklığı, șiddeti ve bitkilerin büyüme hızı da yüksektir. Yağıș toprak olușumuna doğrudan ana kayanın parçalanması yoluyla etki ettiği nemlilik koșullarını (sıcaklıkla birlikte) belirleyerek de etki eder. Topraktaki nem oranı, bir alana yağıșlarla gelen su ve sıcaklıkla buharlașan su miktarı arasındaki dengeye yani su bütçesindeki eșitliliğe dayanır. Yağıșlarla gelen su toplam buharlașmadan (evapotransprasyon) fazla olduğunda topraktaki nem oranı yüksek olur. Tam tersi durumda yağıșlarla gelen su miktarı, buharlașan su miktarından az olursa topraktaki nem oranı düșük olur. Sıcaklık gibi nem de kimyasal ayrıșma (çözünme, hidratlanma, hidroliz) olaylarının itici gücüdür. Yıkanma, birikme gibi olaylarla toprak pH derecesi üzerinde ve organik madde ayrıșmasında etkilidir. Hayvanlar özellikle toprağın karıștırılması ve gübrelenmesi yoluyla organik madde olușumuna etki ederler. Tavșan, tarla faresi, köstebek gibi memeli hayvanlar üst toprağı derinlere tașırken, derinlerdeki toprağı ise yukarı doğru tașırlar. Böylece üst katmandaki zengin organik maddeli toprak yerin derinliklerine kadar ulașır. Solucanlar humus olușumunu, toprak taneciklerinin agregatlașmasını (toprak tanelerinin bir araya gelerek olușturduğu en küçük toprak kümesi), toprağın havalanmasını ve toprak suyunun hareketini etkilerler. Solucanların bitki humus oluşumunu nasıl etkilediğini öğrenmek istersen Charles Darwin'in Solucanlar adında kitabı var. Onu okuyabilirsin. Mikroorganizmalar kökler ve toprak arasındaki kimyasal değișime ve organik maddenin ayrıșmasına etki ederler. İnsanın ise toprağın olușumuna yaptığı en büyük etki tarım yoluyladır. Tarıma açılan topraklar sürülme faaliyetleri ile iyice alt üst olur. Bunun dıșında insanlar mera ve orman olușturmak için de toprağı pek çok yönden değișikliğe uğratır. Topoğrafya genel olarak bir arazi yüzeyinde görünen tüm yüzey șekillerini kapsar: Dağlar, tepeler, yamaçlar, düzlükler vb. Topoğrafyayı olușturan yüzey șekillerinin eğimi, yüksekliği ve güneșe göre konumu (bakıda ya da duldada kalma) toprak olușumuna doğrudan etki eder. Ana malzeme ana kaya olarak tanımlanan volkanik, tortul (birikim) ve metamorfik (yüksek sıcaklık ve basınç altında bașkalașıma uğramıș) kayaçların fiziksel ve kimyasal etkenlerle ayrıșması ya da akarsu, buzul, rüzgar gibi etkenlerle tașınan malzemenin birikmesiyle olușur.Ana malzemenin ayrıșması ile birçok mineral ve element açığa çıkar, bunlar yağıșlarla erir ve bitkilerin besin maddelerinin temelini olușturur. •Zaman diğer tüm faktörlerin toprak olușumunda etkileșime girmesi için bir bileșendir. Bunun dıșında toprak olușumuna etki eden diğer tüm faktörler sabit kabul edildiğinde zaman süresi uzadıkça toprak olgunluğunun da ilerlediği kabul edilir.