Merhaba Arda, bir yabancı kaynaktaki cümleleri birebir fakat kısaltılmış şekilde sana aktaracağım. Umarım faydası dokunur.
Tadların Duygularla ve Evrimle İlişkisi
Acı bir hap, ekşi üzüm veya tatlı sözler... Tat tanımları genellikle güçlü duygularla ilişkilendirilir.
Tadı duygu ve dürtüyle birleştiren bu güçlü bağ, evrimimizle ilgilidir: Tat, tükettiğimiz yiyecekleri test etmemize yardımcı olan bir duyuydu. Dolayısıyla bu bir hayatta kalma meselesiydi. Acı veya ekşi bir tat, zehirli yenmeyen bitkilerin veya çürüyen protein açısından yoğun yiyeceklerin bir göstergesiydi. Tatlı ve tuzlu tatlar ise genellikle besin açısından zengin gıdaların bir işaretiydi.
Arkada acı, önde tatlı: Yaygın bir efsane!
Dilin, tatlı veya ekşi tadabileceğiniz, her tat için belirli bölgelere sahip olduğuna dair uzun süredir devam eden bir yanılgı vardır. Ancak bu efsane, dilin bir örneğinin yanlış okunmasına dayanmaktadır. Bu bölgeleri bugün hala birçok ders kitabında bulabilirsiniz.
Bu tanım bizim ders kitaplarımızda da aynen böyle anlatılmaktaydı, bunu kaldırıp tat papillalarını eklediler müfredata. Doğrusu da o zaten!
Tatlı, ekşi, tuzlu, acı aslında dilin tüm bölgeleri tarafından hissedilebilir. Dilin sadece yanları orta kısımdan daha hassastır. Bu, tüm tatlar için geçerlidir, bir istisna dışında: Dilimizin arkası acı tatlara karşı çok hassastır. Görünüşe göre bu, zehirli veya bozulmuş yiyecekleri veya maddeleri boğaza girmeden ve yutulmadan önce tükürebilmemiz için bizi korumak içindir.
Tat papillaları nelerdir?
Tat papillaları, dilin mukoza zarının altında çok sayıda siğil benzeri yumrudur. Dilin yüzey alanını birkaç kez arttırırlar ve bireysel tatların daha yoğun algılanmasını sağlarlar. Buna dilin büyütücü etkisi de denir. Papilla, duyu hücrelerine sahip birkaç tat tomurcuğu içerir.
Şekillerine göre sınıflandırılan üç tip vardır:
Mantar Şeklinde Papilla
Mantar biçimli papillalar en yaygın olanlarıdır. Dilin tüm yüzeyine 200 ila 400 arasında yumru yayılır. Çoğunlukla dilin ucunda ve bu bölgelerin özellikle tada duyarlı olmasını sağlayan kenarlarda bulunurlar. Fungiform papillalar sadece tadı algılamakla kalmaz, aynı zamanda dokunma ve sıcaklık için duyu hücreleri içerirler. Her papilla 3 ila 5 tat tomurcuğu içerir.
Circumvallate Papilla
Circumvallate papillalar çok büyüktür ve boğazın başladığı dilin tabanında bulunur. Her insanda sadece 7 ila 12 circumvallate papilla bulunur, ancak bu papillaların her biri birkaç bin tat tomurcuğu içerir. Circumvallate papilla yuvarlak, kabarık ve çıplak gözle görülebilir. Dilin arkasında V şeklinde düzenlenirler.
Yaprak Papilla
Yaprak papillaları dilin arka kenarlarında çıplak gözle de görülebilir. Orada birbirine yakın duran birkaç kıvrım görebilirsiniz. Dilimizde, her biri birkaç yüz tat tomurcuğuna sahip yaklaşık 20 yaprak papilla vardır.
Tat tomurcukları, papillaların duvarlarında ve oluklarında bulunur. Yetişkinlerin toplamda 2.000 ila 4.000 arasında tat tomurcuğu vardır. Tat tomurcuklarındaki duyu hücreleri haftada bir yenilenir.
Tat tomurcuklarının çoğu dildedir. Ancak ağız boşluğunun başka yerlerinde tadı algılayan hücreler de vardır: boğazın arkasında, epiglotta, burun boşluğunda ve hatta yemek borusunun üst kısmında. Bebeklerin ve küçük çocukların sert damaklarında, dillerinin ortasında ve dudaklarının ve yanaklarının mukoza zarlarında da duyu hücreleri bulunur.
Tadı algılamanın son adımı sinir sistemine transferdir. Bu, birkaç kranial sinir tarafından yapılır. Tüm bilgiler kraniyal sinirler boyunca beyin sapının alt kısmına (medulla oblongata) taşınır. Bu noktada bir bölünme vardır: Bazı lifler, tat sinyallerini, ağrı, sıcaklık veya dokunma gibi diğer duyusal algılardan gelen sinyallerle birlikte birkaç değişim noktasından bilince taşır.
Diğer lifler bilinçli algının bu değişim noktalarından geçer ve doğrudan beynin duyusal algı ile bağlantılı ve hayatta kalmamızı sağlamaktan sorumlu bölümlerine yol açar. Tat sinyallerinin farklı koku sinyalleriyle birleştirildiği yer burasıdır.
Kaynaklar
- NCBI Bookshelf. (2016). How Does Our Sense Of Taste Work?. Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG). | Arşiv Bağlantısı