Kedinin kokladığı şeyden kuduz bulaşır mı?

Sorduğunuz soruya ilişkin halihazırda mevcut cevaplar olmakla birlikte kısmen hatalı veya eksiktir.

Öncelikle kuduz olarak bilinen klinik tablo Lyssavirüs ile enfekte olunduğu takdirde memelilerde ensefalite yol açabilen zoonotik (hayvanlardan insanlara bulaşabilen) bir enfeksiyöz hastalıktır. Öyle ki Lyssavirüsler, yılda yaklaşık 59.000 insan ölümüyle sonuçlanan ölümcül bir ensefalitik hastalık olan kuduz hastalığına neden olur.^[1] Bulaşma, virüs yüklü tükürük yoluyla, tipik olarak enfekte bir hayvanın ısırması yoluyla, ancak bazen çizikler gibi başka yollarla ve nadir durumlarda, organ nakli ve diğer yollarla gerçekleşebilmektedir.^[2] Kuduz için en yaygın vektör köpekler olarak bilinse de, kedilerin de kuduzun yayılmasında önemli bir rol oynadığı varsayılmaktadır. Ülkemizde son 20 yıl değerlendirildiğinde kuduz olan hayvanların %90.17’inin evcil hayvanlar olduğu ve ilk sırayı %43.62 ile köpeklerin aldığı görülmektedir.^[3] Buna karşın insanlarla yakın ilişkisi göz önünde bulundurulduğunda kediler ile olan riskli temasın göz ardı edilmemesi de gerekmektedir. Öyle ki, 1997-2017 yılları arasında ülkemizde tespit edilen kuduz vakalarının %3.85'ini kediler oluşturmaktadır.^[3]

Bununla birlikte ülkemizde sağlık konusunda otorite olan Sağlık Bakanlığı tarafından bu konuda klinisyenlere yol göstermesi için yayınlanan Kuduz Proflaksi Rehberi'ne göre kuduza yakalanma ihtimali olan hayvanların ısırıkları, yeri ne olursa olsun kuduz için risk oluşturur. Açık yara, kesi, müköz membranların tükürük, salya ve diğer nöral doku, hayvanlarda kullanılan canlı oral aşı yemleri gibi potansiyel enfekte olabilecek materyalle teması ve tırmalama da ısırık dışı kuduz riskli temas olarak kabul edilir. Kuduz vektörü olmayan veya ısırıklarında insana kuduz virüsü geçişi gösterilmeyen fare, sıçan, sincap vb. hayvanlar ile temas durumunda ve kuduz riskli temas olarak kabul edilen hayvanlardan herhangi biri tarafından sağlam derinin yalanması, hayvana dokunma veya besleme gibi durumlar proflaksi gerektirmeyen durumlar olarak kabul edilmektedir.^[3]

Sorunuzun yanıtına gelecek olursak teknik olarak Lyssavirüs, sindirim sistemi ile enfekte edemez çünkü mide asidi ve sindirim enzimlerine karşı dayanıklı değildir. Ancak bir araştırma, kesim sırasında ve köpek eti tüketimine bağlı olarak ısırık olmayan kuduz vakalarının tüm vakaları içerisindeki oranının % 1,6 olduğunu bildirmektedir.^[4] Kedi ve köpeklerde kuduz patogenezini araştıran çalışmalarda virüs santral sinir sisteminden tükürük bezlerine ulaştıktan sonra 10 gün içinde hastalık belirtileri ortaya çıkmakta ve hayvan ölmektedir. Bir başka deyişle ısıran hayvan salyasında virüs taşıyorsa 10 gün içinde ölmesi beklenir.^[3]

Bu veriler doğrultusunda durumunuz Kuduz Proflaksi Rehberi'ne göre Kategori I olarak değerlendirilip hiçbir tıbbi girişim yapılmayabilir veya riskli temas olarak kabul edilirsiniz ve son bir yıl içerinde kuduz proflaksiniz (yani aşılamanız) yok ise 0/3/7/14-28. günlerde birer doz olmak üzere toplam 4 dozluk proflaksi takvimi (aşı uygulama şeması temas durumuna göre değişiklik gösterebilir ve kimi durumlarda kuduz immünglobülin gerekebilir) uygulanır. Tüm bu kararlarda hayvanın sahipli olup olmadığı, gözlem altında olup olmadığı, hayatta olup olmadığı gibi pek çok değişken etkilidir. Dolayısıyla böylesine önemli bir konuda (zamanında ve etkili aşılama sizi hastalıktan korurken, göz ardı edilen durumlar hastalığa ilişkin semptomların ortaya çıkması ile sonuç ölümcül olacaktır) karar verirken ihtiyatlı davranmanız gereklidir. Sosyal medya kaynakları, internet siteleri, medya ve diğer kişilerin fikirleri tıbbi konularda yetkin olamaz. Sağlık okuryazarlığı önemli olmakla birlikte eğer tıbbi karar verme ehliyetine sahip değilseniz (hekim değilseniz) yapmanız gereken en doğru şey bir sağlık kurumuna başvurmak ve bir klinisyen tarafından değerlendirilmek olacaktır.

Kuduz enjekte hayvanın tükürük bezlerinde yaşar. Hayvanın bizi yaralaması sırasında salyası yaramıza temas ederse bulaş riski artar. Hayvan ısırıkları bu nedenle en riskli bulaş yoludur. Önceki cevaptan kedi tırmalamasından sonraki aşı uygulamasının sebebi kedilerin kendilerini çok yalaması ve tükürüklerini sürekli partilerine bulaştırmalarıdır.

Peki neden aşıyı önceden olmuyoruz da şüpheli yaralanmadan sonra oluyoruz? Kuduz bir canlıya bulaştıktan sonra sinir hücreleri üzerinden beyine ulaşır ve hastalık yapar. Bu ulaşım süresi yaralanmasına yerine göre değişmekle birlikte uzundur. Bu sürede yapılan aşılar sayesinde antikor oluşur ve beyine ulaşmadan virüs öldürülür. Aşı kalıcı bağışıklık oluşturmadığı için her temas sonrası yapılmalı, yaranın büyüklüğü derinliği ve temas ettiği salya/tükürük miktarı göz önüne alınarak 4 ya da 5 doz yapılır.