İnsanlar neden yerleşik hayata geçti?

Cevap veren arkadaşım, tatmin edici bir cevap vermiş. Bir dönem yabancı kaynaklardan bu konu hakkında ciddi miktarda makale okumuştum. Okuduklarımdan bir kaç bilgiyi paylaşmak isterim.

Pleistosen Çağın (Buzul Çağ) bitimi ve daha yumuşak ve ılıman iklim olan Holosen Çağın başlangıcı, tarım toplumuna geçiş dönemi ile çakışıyor. Bu dönemde yapılmış tespitlere göre bir takım sonuçlar çıkarabiliriz.

1-) İnsan popülasyonunun artmasının yanı sıra, o dönemde yaşanan iklim değişikliği pek çok memeli ve bitki türünün de yok olmasına neden olmuştur. Av hayvanlarının, insan etkisi dışındaki popülasyonun azalması, tarım toplumuna geçişi ve yerleşik hayatı tetiklemiş olabilir.

2-) İlk yerleşik hayat ve tarımın kalıntılarına "Bereketli Hilal" olarak tanımlanan ve özellikle Güney-Doğu Türkiye'yi kapsayan coğrafyada rastlıyoruz. ^[2]

İklim değişikliği ile birlikte, bölgede yağış rejiminin artması ve daha düzenli hale gelmesi, ekilebilir ve sulanabilir arazinin bolluğu, elbette bu bölgenin tercih edilmesinin temel nedenleridir. Fakat ilginç olan şu ki, ilk yerleşimler, Güney Türkiye'deki en eskiye tarihlenen höyüklerdir (Çatal Höyük, Aşıklı Höyük, Göbeklitepe Höyüğü...). İlginç olmasının nedenlerini kısaca sıralayalım

-Örneğin Çatal Höyük en eskilerden biridir ve Konya Çumra yakınlarında bulunur. Doğu ve Batı kısımlarının olması ve bölgenin çatal şeklini almasından dolayı ismi bu şekildedir. Tarım olanaklarına bakıldığında, Çarşamba çayına yakınlığı ve taşkınlar nedeniyle oluşmuş mil yatakları olan tarım arazileri ilk başta uygun gibi gözükse de, tarım arazilerinin sınırlı oluşu, akarsuyun düzensizliği ve bahar döneminde tarlaları suyun basması ve görece diğer bölgelere göre zorlukların fazlalığı, bu bölgenin tercih edilmesi ve ısrarı konusunda, tartışılması gereken pek çok konuyu gündeme getirir. Hatta Doğu Höyüğünde yüksek rakımlı tarlalar ve sulama zorlukları bölgede bulunan nüfusu besleyememiş olmalı ki, batı bölgesinden çok önceleri terk edilmesine neden olmuştur.^[1]

-Diğer ilginç bir konu; tarım toplumundan çok önceleri yerleşik hayatın izlerine rastlıyor olmamız. Örneğin; Göbeklitepe^[1] ve benzeri yapılar (Karahantepe, Gürcütepe, Sayburç, Çakmaktepe, Sefertepe ve Yeni Mahalle Höyüğü) yaklaşık 100 km² bir alana sıkışmış olan, dini ayin ve toplantıların yapıldığı izlenimi veren, dini anıtların bulunduğu bölgeler. Dini anıtların çevresinde henüz kazıları yapılmamış, fakat küçük barınma ihtiyaçlarını karşılayan yapıların varlığını düşündüren kalıntılar mevcuttur.

3-) Eski mezar kalıntıları ve kemik analizleri, tarım toplumuna geçişten çok önceleri ( yaklaşık 20.000 ila 25.0000 yıl önce) insanların yabani tahılları toplayarak işlediklerini ve tükettiklerini göstermektedir. Yani tarım, tahılların işlenmesi ve tohumlar ile bilgi birikimimiz çok önceye dayanıyor. Aslında kısmen (yerleşik olmadan) sezonluk tarım yapılmış olabilir. Burada asıl sorulması gereken, tarım toplumuna geçişten ziyade, yerleşik hayata geçişin nedenleri olmalıdır.

Sonuç olarak; Tarım toplumuna ve yerleşik hayata geçişten çok önceleri, altta sıraladığım konularda insan türü oldukça yetenekli (Avcı-toplayıcı denilince, çok ilkel insan grupları akla gelse de, durum böyle değil).

-Tarım konusunda bilgiliyiz, yerleşik hayattan yaklaşık 15.000 yıl önce tahılları işleyip tüketebiliyorduk.

-Mimari eserler ortaya koyma konusunda oldukça yetenekliyiz, Göbeklitepe bunun en büyük delili, yerleşik hayat için gerekli olan yapıları inşa etme becerisine çok önceleri hakimdik.

-Dini ritüelleri birlikte yapabilme, çok büyük insan gruplarının bir araya gelmesi, sosyalleşmesi, ortak kültür birliği ve büyük organizasyonları yapabilme yeteneğine çok önceleri hakimdik.

Tüm okuduğum makaleler de, tarım toplumuna ve yerleşik hayata geçişin nedenleri genelde aynıdır (kaynakların kıtlığı, iklimin tarıma elverişli hale gelmesi, yerleşik hayatın avantajları, düzenli ve sürdürebilir gıdaya ulaşım v.b.). Bu duruma neden olan konulardan birisinin de "inançlar" olma ihtimalinin oldukça yüksek olduğunu düşünüyorum.