İnsan kuzen türleri ile çiftleşebilir mi?

Burada "kuzen tür" önemli. Evrimsel süreçte çiftleşemeyecek kadar farklılaşmış olanlar çiftleşemez ya da kısır doğar, eğer ki evrimsel süreçte çiftleşemeyecek kadar farklılaşmamışlarsa verimli döl oluşturabilirler. Örneğin Neandertal kuzenlerimiz ile çiftleşebildik ve verimli döl oluşabildi.

---

Her ne kadar bilinen, resmi bir araştırma olmasa da, insanların şempanzelerle de, bonobolarla da yavru üretebilecek biçimde çiftleşemeyeceği düşünülmektedir; ancak tarihte, bu tür bir çiftleşmenin yapay bir şekilde gerçekleştirildiği ve başarıyla sonuçlandığı iddia edilmiştir (fakat ispatlanamamıştır).

Tabii ki insanın şempanze-harici kuyruksuz maymunlar (mesela goriller veya orangutanlar) ile de çiftleşip çiftleşemeyeceği sorulabilir ve buna yönelik de bolca kriptozoolojik iddiada bulunulmuştur. Ancak bu tür bir çiftleşme de bugüne kadar hiçbir zaman ispatlanamamıştır ve goril ile orangutanların, şempanzelerden daha uzak akrabamız oldukları düşünülecek olursa, öncelikle şempanze-insan melezlerine odaklanmak ve bunun mümkün olup olmadığını ispatlamak önem arz etmektedir.

Buna rağmen, akademik çalışmalarda oldukça sıra dışı sonuçlar bulmak mümkündür: Örneğin The Anatomical Record dergisinde yayınlanan bir araştırmada, Cornell Üniversitesi'nden Dr. Michael J. Bedford, insan spermi ile diğer maymunların yumurtalarının ne düzeyde birbiriyle uyumlu olduğunu araştırmıştır. Çalışması sırasında, insan sperminin hem canlı içinde (in vivo), hem de deney tüpünde (in vitro) bir şekilde gibon yumurtalarına yapışabildiğini tespit etmiştir. Ancak babunlar ve rhesus maymunları gibi diğer "aşağı primatlar"da aynı sonucu elde edememiştir.

Dr. Bedford, bu tür bir çiftleşmenin şempanze, bonobo, goril ve orangutan gibi kuyruksuz maymunlar ile de olamayacağını iddia etmiştir; ancak bunu hiçbir zaman deneysel olarak test etmemiştir. 1992 yılında Molecular Reproduction & Development dergisinde yayınlanan bir çalışmada, insan spermlerinin goril yumurtaların, insan yumurtalarına olduğu düzeyde iyi bir şekilde yapılabildiği gösterilmiştir (ancak goril spermi, insan yumurtasına yapışamamıştır).

Görülebileceği gibi, akademik camiada bu "tabu" konunun sınırlarında dolaşılmış; ancak şempanze ve insanın çiftleşebilirliği ile ilgili nihai cevapları verecek sonuçlar henüz güvenilir bir şekilde üretilmemiştir. Eğer Dr. Bedford ve benzerlerinin araştırmaları çerçevesinde, insan sperminin şempanze yumurtalarına yapışamadığı bulgusuna da genellenebilirse, insan-şempanze melezi gibi bir ihtimal (en azından doğal yollarla bu tür bir melezlenmenin yaşanma ihtimali) fazlasıyla ortadan kaldırılacaktır.

Bu Tür Bir Melez Neden Olası Değil; Ancak Yine de Olabilir?

Tüm etik problemler bir yana, genetik bariyerler buna muhtemelen engel olacaktır: Evrimin çok net kanıtı olan bir şekilde, insanda 46, şempanze ve bonoboda ise 48 kromozom vardır. Tıpkı at ve eşekte olduğu gibi, insan ile şempanze/bonobo çiftleşmesinden doğacak canlı da tek sayılı kromozoma sahip olabilecektir. Çünkü insan sperm/yumurtası 23 kromozom, şempanze/bonobo sperm/yumurtası 24 kromozom taşıyacaktır. Bunların birleşimi, 47 kromozom verir. Tek başına bu bilgi, bu canlının yaşayamayacağı anlamına gelmez; ancak bu tür bir durum, verimli döller verme ihtimalini oldukça düşürmektedir.

Ancak bu ihtimali "sıfır" yapmamaktadır. Ancak ve ancak çok sayıda 47 kromozomlu olarak bir arada bulunursa ve sperm/yumurta üretiminde sıkıntı olmazsa, kimi zaman bu sperm ve yumurtalar 23 veya 24 kromozomlu olabilmektedir ve böylece iki melez birbiriyle çiftleşip verimli döller verebilecek şekilde çift sayılı kromozomlu bireylerin doğmasına neden olabilmektedir. Kimi zaman da melezler, kendilerini oluşturan atalarla (bu örnekte insan veya şempanze/bonobo ile) çiftleşerek de verimli döller verebilmektedir. Fakat bunlar, oldukça nadir görülen durumlardır. Çoğu zaman kısırlığa neden olsa da, benzer verimli döllere, at-eşek-katır durumunda da rastlamaktayız.

Bir ihtimal, insan ve şempanze gametleri birleşip bir zigot (döllenmiş yumurta) oluşturabilir; ancak bunun embriyoya dönüşüp dönüşemeyeceği, dönüşebilirse düzgün bir şekilde gelişip gelişemeyeceği, gelişebilirse canlı bir doğum yaşanıp yaşanamayacağı, yaşanabilirse yavrunun kısır veya yaşayabilir bir birey olup olmayacağı son derece tartışmalıdır. Örneğin, şempanzeler ile insanlar genetik olarak çok benzer olsa da, 6 milyon yıllık evrimsel ayrışmanın bir ürünü olarak, fiziksel yapımız bu kuzenlerimizle oldukça farklıdır ve bu nedenle bir melezin başarılı bir şekilde ana rahminde gelişebilmesi ihtimali bir oldukça düşüktür.

İnsan-Şempanze Melezleri Mümkün Kılınabilir mi?

Ancak bu sorunları, tek bir kelime (veya kısaltma) çözebilir: CRISPR.

Günümüzde genetik mühendisliği ve biyomedikal alanlarında yapılan atılımlar, genlere yapılacak dikkatli müdahaleler ile, şempanzeler ile insanlar arasındaki %1'lik genomik farkın etkilerini ortadan kaldırmakta kullanılabilir. Eğer bu başarılabilirse, sıra dışı melezler de sıradan bir gerçeklik hale gelebilir.

Tabii bir şeyin yapılabilecek olması bir şeydir, yapılmasının etik olup olmadığı ise bambaşka bir konudur.

İnsanların Ataları ile Şempanzeler Çiftleştiler mi?

Bu tür bir çiftleşmenin bugün yaşanıp yaşanamayacağının son derece kuşkulu olması gibi, insan ve şempanzelerin evrimsel geçmişlerinin herhangi bir noktasında melezlenip melezlenmediği konusu da son derece tartışmalıdır. Günümüzde, ayrı türler olduklarını bildiğimiz Neandertaller ile biz insanların çiftleştiğini ve karıştığını net bir şekilde bilmekteyiz; öyle ki, günümüzde bu çiftleşmenin kanıtlarını genlerimizde halen taşıyoruz!

Peki şempanzelerle insanlar (daha doğrusu insanların Australopithecus cinsi ataları), belki bugün değil ama, evrimsel olarak ayrıldıkları 6 milyon yıl kadar önce çiftleşmiş olabilirler mi?

2006 yılında Nature dergisinde yayınlanan bir makalede şempanze ve insanların evrimlerinin erken evrelerinde birbirleriyle çiftleşerek melezlendiği iddia edilmiştir. Araştırmacıların iddiasının dayanak noktası, X kromozomu üzerindeki genetik ayrışma tarihlemesinin çok erken (neredeyse teorik limit düzeyinde erken) bir ayrışmaya işaret ediyor olmasıdır. Uzmanlar bunu, iki tür birbiriyle ayrıştıktan sonra tekrardan bir araya gelip çiftleşmeleri ile izah etmeye çalışmışlardır.

Ancak evrimsel biyologlar bu ihtimale fazlasıyla şüpheci yaklaşmışlardır. 2008 yılında bu makaleye cevaben yazılan bir diğer Nature makalesinde uzmanlar, insan-şempanze melezi iddiasını destekleyecek istatistiki analizlerin yapılmadığını, dolayısıyla argümanın geçersiz olduğunu ileri sürmüşlerdir. Dahası, X kromozomundaki ayrışma tarihinin erken kökenlerinin insan ve şempanzelerin ortak ataları üzerindeki doğal seçilim baskısı, mutasyon oranlarının erkekler ile dişiler arasındaki oranının zaman içinde değişmesi ve genetik göç mekanizmasının etkisi gibi başka hipotezlerle de açıklanabileceğini ileri sürmüşlerdir. Bu açıklamalar orijinal iddia sahiplerini tatmin etmemiş olsa da, insan ve şempanzeler arasında tarihi bir çiftleşme ihtimali günümüzde pek ciddiye alınan bir argüman değildir.