Hipofantazi hakkında detaylı bilgi verebilir misiniz?

Hipofantazi diye bir terimi daha önce hiç duymadım. Hatta sorunuzu görünce internette aradım ancak karşıma hiperfantazi ve afantazi dışında hiçbir şey çıkmadı. Kısaca hiperfantazi, zihinde ortalamanın üzerinde görsel canlandırma yapabilme anlamına geliyor. Afantazi ise zihin körlüğü demek. Afantaz bireyler hiçbir şekilde zihinlerinde görsel canlandırma yapamıyor. Yardımı dokunur mu bilmiyorum ancak afantazi hakkında daha önce yazdığım bir blog yazısını olduğu gibi buraya kopyala yapıştır yapıyorum:

Hayal Gücü Olmayan İnsanlar: Afantazlar

Bir ormanda yürüdüğünüzü hayal edin. Karşınıza rengarenk bir kuş çıkıyor. Onu elinize almak için kolunuzu uzatıyorsunuz. Ancak sizden korkuyor ve kaçıyor. Bu görüntü ne kadar net?

Şimdi de bulunduğunuz odada gri bir fil olduğunu düşünün. Size bakıyor, onu görebiliyor musunuz?

İnsanların büyük çoğunluğu kendilerinden bir şeyi hayal etmeleri ya da zihinlerinde canlandırmaları istendiğinde hiç zorlanmıyor. Ancak toplumun %2 ile %5'lik bir kesimi var ki her gün gördüğü insanların yüzlerini bile zihinlerinde canlandıramıyor. Bu duruma “afantazi”, bu durumu yaşayan insanlaraysa “afantaz” deniyor.

Afantazi; Yunanca “phantasia (hayal gücü)” kelimesi ve “a” olumsuzluk ekinin birleşiminden türemiş, istemli bir şekilde zihinde görüntüler oluşturamama durumunu ifade eden bir terimdir. İlk olarak Charles Darwin’in kuzeni Francis Galton tarafından 1880 yılında keşfedilmiştir. Galton, 100 yetişkin erkekten her sabah kahvaltı yaptıkları masalarını anlatmasını istemiş, onlara zihinlerindeki görüntünün ne kadar net olduğuyla ilgili sorular sormuştur. İlginç bir şekilde bu 100 yetişkinden 12'si, sorulara neredeyse hiç cevap verememiştir. Galton bu çalışmasını “Nature” gibi prestijli bir dergide yayınlasa da o zamanlar bu durum pek ilgi çekmemiştir.

Ancak işler İngiltere’deki Exeter Üniversitesi’nde nörolog olan Adam Zeman’ın, 2003 yılında 65 yaşındaki bir hastayla karşılaşmasıyla değişmiştir. Sonradan “MX” olarak adlandırılan hasta; aile üyelerini, yakın arkadaşlarını veya yeni ziyaret ettiği yerlerin hiçbirini zihninde canlandıramadığını belirtmiştir. Durumu oldukça ilginç bulan Zeman, ekibiyle araştırmalara başlamıştır. Yapılan tetkikler ve fMRI (manyetik rezonans görüntüleme) ile MX’in zihinsel imge gücünün olmadığı ortaya çıkmıştır.

Bununla yetinmeyen Zeman ve meslektaşları, 21 katılımcıya görsel deneyimleri hakkında çeşitli anketler uygulamıştır. Bulgular 2015 yılında yayınlanmıştır. 2015'ten sonraysa afantazi; gazetelerin, televizyonların, blogların konusu olmaya başlamıştır. Ayrıca Firefox tarayıcısının geliştirilmesine yardımcı olan Blake Ross, bir Facebook paylaşımında görsel imgeler yaratmadaki yetersizliğini anlatmıştır.

2021 yılında Amerikan Ulusal Sağlık Örgütü’nde Beyin ve Biliş Laboratuarı’ndan Doktor Wilma Bainbridge ve ekibinin afantaz bireylerle internet üzerinde yaptığı bir çalışma, afantaz kişilerin uzamsal problemleri olmadığını ancak görsel imgelerin içeriğini oluşturmada problem yaşadıklarını ortaya çıkarmıştır.

Cortex dergisinde yayınlanan çalışmada 61 afantaz birey ve eşleştirilmiş sağlıklı katılımcılara bir oturma odası, bir mutfak ve bir yatak odasının üç resmi gösterilmiş ve her birini hafızalarından çizmeleri istenmiştir. Sonraki aşamada katılımcıların çizimleri internet üzerinden iki açıdan değerlendirilmeye sunulmuştur: nesne ayrıntıları (nesnelerin neye benzediği) ve mekansal ayrıntıları (nesnelerin boyutu ve konumu). Çizimler, internet üzerinden 2.700’den fazla çevrimiçi puanlayıcı tarafından nesnel olarak yorumlanmıştır.

Çalışmanın baş yazarı Bainbridge “Bulgularımız, afantaz kişilerin nesneleri doğru boyut ve konumda çizdiğini, ancak renk gibi görsel ayrıntıların daha azını sağladıklarını ve ayrıca tipik görüntüleyicilere (afantaz olmayan bireyler) kıyasla daha az sayıda nesne çizdiklerini gösterdi.” demiştir.

^[1]Yeni bir araştırma sahası olan afantazi hakkında yapılan çalışma sayısı oldukça azdır. Yapılacak araştırmalarla afantazinin sebebinin ne olduğu, nasıl ortaya çıktığı, yaratıcılığa ne gibi bir etkisi olduğu gibi soruların cevabı netlik kazanacaktır.