İlk olarak Kararsızlık nedir?
Kararsızlık, sıcak ve soğuk havanın yer değişimi için birbirine yaptığı zorlama ile oluşur. Atmosferin üst katmanları her zaman soğuktur, alt katmanlar ise sıcaktır. Sıcak hava termodinamik kanunlar gereği yükselmeye zorlanır, soğuk hava ise alçalmaya zorlanır. Bu yer değişimi kavgası havada kararsızlık meydana getirir. 3 tür kararsızlık vardır. Bunlar; Parsel Kararsızlığı, Gizli Isıya Bağlı Kararsızlık ve Konvektif Kararsızlıktır.
Parsel Kararsızlığı, sayısal kararsızlık endekslerinin incelenmesi sonucunda değerlendirilir. Bahsettiğim sayısal kararsızlık endeksleri ise CAPE(Convective Available Potential Energy) ve Lifted Index'tir. CAPE değerinin +300J/kg'dan daha yüksek olması çoğu zaman için havanın kararsız olduğuna işaret eder. Lifted Index ise 3 ve daha altında olduğunda hava kararsız olmaya başlamıştır. Ancak bu ikisini incelemek yetmez çünkü bazen belirli noktalarda konvektif inhibisyon(CINH) olabilir. Uygun şartlar sağlandığında ve bu endeksler uygun olduğunda bizim oraj adını verdiğimiz yıldırım/şimşek aktiviteleri olmaya başlar.
Gizli Isıya Bağlı Kararsızlık(Latent Instability) ise genel anlamda alçak basınç merkezlerinde işimize yarar. Aşırı nem devinimi bölgedeki Çiy Noktasını arttırır. Çiy Noktası ve Latent Instability doğru orantılı olarak artar. Yüksek Çiy Noktası yüksek Latent Instability'e işaret eder. Bunda çok ayrıntıya girmeme gerek yok, kafalar karışmasın.
En çok kullandığımız ve bildiğimiz ise Konvektif Kararsızlıktır. Konvektif Kararsızlığı anlamanın en kolay yolu alt seviyede nemli hava katmanı, üst seviyede ise kuru hava katmanı olmasıdır. Skew-T diyagramlarından bunu görebiliriz. Nemli hava, kuru havaya göre daha az yoğun olduğundan dolayı yükselme eğilimi gösterir. Kuru hava ise nemli havaya göre daha hızlı soğur. Bu yüzden burada oluşan yer değişimi konvektif kararsızlığı meydana getirir.
Aşırı kararsız hava ve uygun atmosferik nemlilikle beraber Süper Hücre, Hortum, Dolu vb. hadiseler oluşur. Kasırgalar ise okyanusun sıcak sularından güç kazanır bu da kısmen Latent Instability'e girer. Uygun atmosferik koşullar beraberinde bu olayı getirir. Misal Dolu için orta katmandaki kuru hava, Süper Hücre için alt katmandaki kuvvetli rüzgar kesmesi, Hortum için düşük bulut taban seviyesi gibi etkenler bunların oluşumu için uygun ortamı hazırlar.
Misal Kasırgaların oluşumu için deniz suyu sıcaklıklarının en az 26,5'C olması gerekir. Öncesinde basit bir fırtına sistemiyken önce Tropikal Fırtınaya sonra ise Kasırgaya dönüşür. Tropikal Fırtına aşamasındayken bir alçak basınç merkezine dönüşür ve bulunduğu yarım küreye göre hareket eder. Kuzey yarım kürede saat yönünün tersine, güney yarım kürede saat yönünde dönüşe başlar. Kuzey yarım küredekileri baz alırsak saat yönünün tersinde dönerek ilerleyen ve okyanusun sıcak sularından güç kazanarak ilerleyen bir alçak basınç merkezi olarak düşünebiliriz. Sonrasında kategorilere ayrılarak bir kasırgaya dönüşür. Basitçe bu şekilde düşünebiliriz.
Bunların tahminciliği ise teknik bilgi ve tecrübeye dayalıdır. Ben 3 yıldır kendimi yabancı makalelere vererek meteoroloji alanında geliştirdim, geliştirmeye devam ediyorum. Basit bir şekilde anlatmaya çalıştım, yani basite indirgemeye çalıştım. Belirli bir bilgi seviyesine ve tecrübeye ulaştıktan sonra gerek Skew-T diyagramları gerek küresel salınımlar gerek bölgesel tropikal konveksiyonel hareketler gerekse deniz suyu sıcaklıklarından tahminler yapmaya başlayacaksınız. Her ne kadar basit görünse de bunların tahminciliği çok zor ve çok uğraş gerektiriyor.
Kaynaklar
- Weather. Thunderstorms. Alındığı Tarih: 21 Ağustos 2023. Alındığı Yer: weather | Arşiv Bağlantısı
- N. U. D. O. Commerce. Severe Weather Topics. Alındığı Tarih: 21 Ağustos 2023. Alındığı Yer: Weather | Arşiv Bağlantısı
- University of Illinois. Lifted Index: Upper Air Data. Alındığı Tarih: 21 Ağustos 2023. Alındığı Yer: University of Illinois | Arşiv Bağlantısı
- University of Illinois. Hurricanes: A Tropical Cyclone With Winds > 64 Knots. Alındığı Tarih: 21 Ağustos 2023. Alındığı Yer: University of Illinois | Arşiv Bağlantısı
- University of Illinois. Stages Of Development: From Tropical Depression To Hurricane. Alındığı Tarih: 21 Ağustos 2023. Alındığı Yer: University of Illinois | Arşiv Bağlantısı