COVID-19 aşıları "canlı" aşılar mı?

Hayır, COVID aşıları "canlı" değildir.^[1] "Canlı aşılar" (İng: "Live, attenuated vaccines"), hastalığın kendisine bir bütün olarak sebep olmasa da, bazı hücreleri enfekte edebilen, zayıflatılmış virüsleri içerir. Bu zayıflatma işlemi, laboratuvar ortamında ve virüs veya bakterilerin tekrar tekrar kültürlenmesi yoluyla yapılır. Kızamık aşısı, bu tür bir aşıdır. Bu yolla üretilen aşıların insanlarda bağışıklık tepkisini sağlaması için, aşı verildikten sonra aşı içindeki etken maddelerin kendi kendini kopyalaması gerekir. Bu aşılara verilen bağışıklık tepkisi, hastalığın kendisine verilen ile büyük oranda aynıdır; ancak patojen zayıflatılmış olduğu için ölümcül tehlikeleri büyük oranda ortadan kaldırılmıştır. Canlı aşılar, teoride orijinal hastalık patojenine dönüşebilirler. Bu, tarihte 1 kez, çocuk felci aşısında yaşanmıştır. Şu anda kullanımda olan hiçbir COVID-19 aşısı canlı aşı değildir.

Canlı aşılar, "inaktif aşılar" ile karıştırılmamalıdır. Örneğin Sinovac aşısı "inaktif aşı"dır. İnaktif aşılar, canlı değildir ve kendi kendini kopyalayamaz. Dolayısıyla hastalığın kendisine neden olamazlar. Dolayısıyla inaktif aşıların sebep olduğu bağışıklık tepkisi, canlı aşılara göre çok daha zayıftır. Bu nedenle inaktif aşılarda "booster" aşıları daha sık görülür, çünkü bu aşının ürettiği bağışıklık tepkisi daha çabuk sönmektedir.

Viral vektör aşıları ise, insanlar için daha zararsız olduğu bilinen bir virüsün değiştirilmesi sonucu, aşılanmak istenen hastalığın patojeninin bir parçasını üreten virüsleri veya bakterileri içerir. Savunma sistemi, daha kolay baş edebildiği adenovirüs gibi bu virüsleri bir yandan kolayca yenerken, diğer yandan bu değiştirilmiş virüslerin ürettiği COVID-19 virüsü (SARS-CoV-2) parçalarını da tanımayı öğrenir. Böylece bağışıklık kazanılmış olur. AstraZeneca/Oxford aşısı bir viral vektör aşısıdır.

Her üç yöntem de, bir virüsün tamamını hiç içermeyen mRNA aşılarından oldukça farklıdır. mRNA aşıları, virüsün sadece belli bir proteininin belli bir kısmını kodlayan mRNA’yı içerir. Bu mRNA, bütün virüsün nasıl üretildiğini talimatlarını taşımaz, DNA’nızı değiştiremez ve viral protein yapmak için kullanıldıktan sonra kısa bir süre içinde parçalanır. mRNA aşıları da canlı aşılar kadar güçlü bir bağışıklık tepkisi veremez; ancak diğer aşılarda olanın aksine, zayıflatılmış veya inaktif bir patojen vermek yerine çok daha kolay üretilebilir, çok daha kolay adapte edilebilir ve bu sayede üretilen bağışıklık tepkisi çok daha etkili bir şekilde kontrol edilebilir. Pfizer ve Moderna gibi firmaların ürettiği COVID-19 aşıları, bu tür mRNA aşılarıdır.