Beyin kendine nasıl, bir gerçeklik oluşturup aynı zamanda buna inanabiliyor?

Beyin, dış dünyadan gelen verileri algılamakla kalmaz, aynı zamanda bu verileri yorumlayarak kendine özgü bir gerçeklik inşa eder. Bu sürecin temelinde algı, bellek, beklentiler ve bilişsel önyargılar bulunur.

1. Algı ve Gerçeklik

Beynimiz, duyularımızdan gelen bilgileri işlerken sinirsel kestirmeler (neural shortcuts) kullanır. Bu, beyni hızlı kararlar almaya yönlendirir ancak aynı zamanda optik illüzyonlar, yanlış anılar ve bilişsel hatalar yaratabilir.

• Duyusal Verilerin İşlenmesi: Gözlerimiz, kulaklarımız ve diğer duyularımız dünyayı algılar, ancak beyin bu verileri eksik veya hatalı şekilde tamamlayabilir.

• Bağlam Etkisi: Algılarımız, çevredeki ipuçlarına bağlı olarak değişebilir. Örneğin, aynı nesne farklı ışıklandırmalarda farklı görünebilir.

• Önceki Deneyimler: Beyin, geçmiş deneyimlere dayanarak yeni bilgileri yorumlar ve bazen gerçeği çarpıtabilir.

2. Beynin Kendi Kurgusuna İnanması

Beyin, oluşturduğu gerçekliğe inanmasını sağlayan birkaç mekanizma kullanır:

• Beklenti ve Önyargılar: İnsanlar, dünyayı beklentilerine uygun şekilde görmeye meyillidir. Plasebo etkisi bunun en iyi örneklerinden biridir; kişi bir ilacın işe yarayacağına inanırsa, beyin gerçekten bir iyileşme hissi yaratabilir.

• Yanlış Anılar: Hafıza, bir kayıt cihazı gibi çalışmaz. Zaman içinde değişir ve yeniden şekillenir. Kişi, hatalı anılarını gerçekmiş gibi hatırlayabilir.

• Kendi Kendini Doğrulayan Kehanet: Bir kişinin bir şeyin olacağına inanması, o inancı gerçekleştirecek şekilde davranmasına neden olabilir. Örneğin, bir öğrenci “Başarısız olacağım” diye düşünüyorsa, motivasyonu düşer ve gerçekten başarısız olma olasılığı artar.

• Grup Etkisi: İnsanlar, sosyal çevrelerine ve kültürel normlara uygun bir gerçeklik oluşturur. Örneğin, aynı olaya tanık olan iki farklı grup, olayı tamamen farklı şekillerde hatırlayabilir.

3. Rüya ve Halüsinasyonlar

Beyin bazen tamamen hayali gerçeklikler de yaratabilir. Örneğin:

• Rüya Görme: Uyurken beynimiz rastgele duyusal verileri işler ve bunları anlamlı hikâyelere dönüştürür.

• Halüsinasyonlar: Şizofreni, migren veya bazı ilaçların etkisiyle insanlar olmayan şeyleri görebilir veya duyabilir. Beyin, gerçeklikten kopuk duyusal veriler üretebilir.

Sonuç: Gerçeklik, Beynin İnşa Ettiği Bir Modeldir

Beyin, dış dünyadan gelen verileri anlamlandırarak bir “model” oluşturur ve bu modele inanır. Gerçekliğimiz, duyularımızın, hafızamızın, beklentilerimizin ve çevremizin bir bileşimi olarak şekillenir. Bu yüzden, herkesin gerçeği biraz farklıdır ve bazen beyin bizi yanıltabilir.

Bildiğim kadarı ile…

Beyin tıpkı bir toplu taşıma aracına benzer. Gün boyu ve kesintisiz olarak hareket halindedir ve haliyle yorulur, aşınır.

Gece ana istasyona dönen her toplu taşıma aracına yapıldığı gibi, beynimiz de uyku esnasında bakım-onarım atölyesine çekilir ve bir sonraki güne hazır edilir.

Bunun için, tıpkı toplu taşıma araçlarına genel bir bakım yapılır iken sökülen bataryaları (AKÜ) misali beynimiz de, hayati olanlar hariç, ana devrelerini, yani aracın sürüş kontrolünü sağlayan devrelerini pasif konuma getirir.

İşte rüyalar da bu süreçte bu bakım onarımı sekteye uğratacak ve motora kısa devre yaptırabilecek bir durumu (uyanma) hem engellemek hem de günün kısa bir muhasebesini yapmak amacıyla devreye girer.

Pasif konumdaki beynin rüyalara müdahale etmeyişinin nedeni budur. Yoksa kısa devre yapar.

Beynin bu pasif durumundan aktif duruma geçmesi ancak hayati durumların devamlılığını sağlayan ve sırf bunun için açık tutulan devrelerin sirenleri çalması ile mümkün olur.

Buraya kadar ki olan beynin olağan işleyişine yöneliktir. Ancak şizofreni ve benzeri akıl hastalıkları, sanal bir gerçeklik üzerinden benzer bir durum yaratır ve beyin somut gerçeklik zeminini yitirir.

Bu da tıpkı içine virüs giren bir bilgisayarın bir müddet sonra ve virüsün bilgisayarın tüm kontrolünü ele geçirmesine bağlı olarak, virüsün esas gerçeklik olarak bellenmesi ve bundan sonra aynı bilgisayara giren her normal-olağan verinin bir virüs gibi algılanıp kapı dışı edilmesi gibidir.

Dahası beni de haddimi de aşar. Sevgiyle…

Beyin zaman döngüsü ve temel ihtiyaca göre kendini tasarlar.

Gen faktörü seçenekler sunar, bazen yaşam için olumlu ve olumsuz olur.

beyin tembelliği sever ama duyular ona karşı koyarsa farklı yaşamlar olur.

sanırım biraz da insanın kendini kandırmak istemesi sonucu. Beyin bize zarar vereni görüp düzeltmeye çalışıyor olabilir. (bilimsel bir dayanağım yok maalesef) fakat rüyalar çok ayrı bir şey. bunun için evrimağacı youtube kanalından ''Uyku nedir?'' videosunu öneririm.