Balıklarda, özellikle akvaryum balıklarında işitme sistemi nasıldır? Hava motoru balıklara zarar verir mi?

Öncelikle balıkların kulakları varmı?

Öncelikle balıkların anatomisi açıklamak gerekli.

Balıkların görünen bir kulakları yoktur. Orta kulaklara da sahip değillerdir. Ancak iç kulakları vardır. Bu organ tüm omurgalı balık türlerinde ve kıkırdaklılarda, ve sucul memelilerde kesinlikle bu şekildedir. Familyaya ve türe göre istisnalar mevcut olup bazı balıklarda weber cisimciği denilen duyma mekanizması da bulunur. Ayrıca yan çizgi (Linea literalis) denilen basınç ve ses algılayan ve daha başka görevleri de olan ekstra bir organları daha bulunur. Yani balıklar duyarlar.

Biz insanlara göre daha basit yapılı bir duyma sitemi geliştirmeleri onların canlı kalmalarına yetmektedir. Basit bir duyma sistemlerinin olmasının ana nedeni suyun, havaya göre yoğunluğundan dolayı sesin su içerisinde daha hızlı yayılıyor olmasıdır. Bundan dolayı ses su içerisinde daha kolay algılanır olmasıdır. Evrimsel olarak bizim kulaklarımız daha üstün olsa dahi, suyun içinde bir ses kaynağını yerini uzaklığını balıklar daha basit bir sistemle kolayca bizden daha net algılaya bilmektedirler. Ancak biz insanlar kadar geniş frekans aralığına sahip değillerdir. Ayrıca bazı çalışmalar göstermiştir ki bazı ses frekanslarına ve genliklere duyarsız davrandıkları, bazı ses frekanslarına ve genliklerine duyarlı davrandıkları tespit edilmiştir.

1950'li ve 1970'li yıllarda balıkların duydukları ses frekanslarının hemen hemen insanlar kadar geniş olduğuna inanılıyordu. Bugün biraz daha dar bir aralıkta duyduklarına inanılıyor. Balıklar sesleri bizim duyduğumuz titreşim frekansına göre duyarlar ama balık türleri arasında sese duyarlılık farklılık gösterir. Balıkların işitmesi titreşimin duyulmasının balığın bir cevap hareketi ile desteklenmesine bağlıdır.

Özetle akvaryumundaki balıklar sesleri duyarlar

Ancak bu sese ne çeşit tepki verirler? Stres yaratırlar mı?

Ekteki birinci şekilde bazı balıkların işitme frekans aralıkları verilmiştir. Tüm balıkların işitme aralığının ölçülmüş, belirlenmiş değildir. Eldeki kaynaklara göre balıklar geniş bir aralıkta sesleri duyabilirler. Bu 40 Hz ile 4000 Hz arasındadır. Ancak bir çok yayında 100 Hz ile 1000 hz arası ses frekanslarına duyarlı oldukları bildirilmiştir.

Peki balıklar için ses bir stres kaynağı mıdır?

Evet balıklar ve diğer bir çok canlı için duyabildikleri düzensiz sesler genellikle bir stres kaynağıdır. Balık yetiştiricilik sistemlerinde stresi azaltmaya yönelik çalışmalardan birisi de müzikle yetiştiriciliktir.

Yalnız sesin birçok farklı özelliği bulunur. Örneğin sesin frekansı, genliği, dalga boyu, şiddeti gibi. Ayrıca ses kaynağı kendi içerisinde düzenli ve düzensiz olabilir. Düzenli olanlar müzik, konuşma olarak bilinir ve burada daha da başka özellikler ortaya çıkmaktadır. Ani gelişen bas sesler, bozuk motor sesleri düzensiz ses kaynağıdır ve gürültü olarak tanımlanır. Ancak sağlam, iyi çalışan bir filtre, su motoru düzenli bir ses çıkarır.

Balıkları da düzenli ses kaynaklarından üretilen sese maruz kalan balıklar için bazı çalışmalar yapılmıştır. Papoutsoglou ve ark., 2007 ve 2009'da yaptıkları bir çalışmada, Vasantha ve ark., ise 2003'de yayınladıkları çalışmalarda, müziğin balıklarda stresi azalttığı ve olumlu etkiler yaptığına dair bilimsel araştırmalar mevcuttur. Öte yandan, koi sazanı (Cyprinus carpio) türü balıklar ile yaptıkları bir çalışmada, günde 3 saat müzik dinletilen grubun, kontrol grubuna kıyasla %18’lik bir büyüme artışı kaydettiğini bildirmişlerdir. Ayrıca, bu çalışmada yaptıkları gözlemlerde, aktif olarak farklı yönlere yüzen balıkların yön değiştirerek ses kaynağına yöneldiğine dair kayıt düşmüştür. İlginç bir şekilde araştırıcı müzik çalındığında balıkların ses kaynağına yaklaşıp bir süre sonra hep birlikte ve dikey konumda yavaş yavaş hareket ettiklerini bildirmişlerdir. Farklı müzik şiddetlerinde kalkan (Psetta maeotica) yetiştiriciliği yaptığı çalışmasında, düşük şiddette dinletilen müziğin kalkan balığının büyüme performansına olumlu etki ettiğini saptamıştır.

Su ürünleri işletmelerinin kuluçkahanelerinde bulunan havalandırma sistemleri, su sağlama sistemleri veya kapalı dolaşım (resirküle) sistemleri, yüksek oranda gürültü kaynağı olan motorlar içerir. Tüm bu ekipmanların mekanik ve elektronik aksamlarından gelen ses; bunun yanında denizlerde kıyılardan uzak olarak yapılan yetiştiricilik biçiminde her gün yemleme için tekne ile ulaşılması sırasında su içinde oluşan gürültü, yem makinelerinin yemi pompalaması esnasında oluşan sesler, yetiştiricilik ortamları için önemli gürültü kaynakları sayılabilirler. Sürekli buna maruz kalan balıklar olumsuz yönde etkilendiklerine stres olduğuna dair çalışmalarda mevcuttur. Bu durumun olası etkileri, işitme algısında aksaklıklar, balıklarda geçici ya da kalıcı duyma kayıpları, yüksek stres ve büyüme oranlarında azalmadır. Fakat bu nedenler için yeni çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

Balıklar Nasıl duyar?

Balıklar seslerden başka su içerisindeki sesin yarattığı basıncın oluşturduğu parçacık hareketine de duyarlıdır. Bunun haricinde her balık türü, aynı seviyede sese ve basınca duyarlılıkları da farklıdır. Öyle ki bazı balıklar her ikisine de çok duyalı iken bazı balıklar duymaya bazıları ise etrafında olan hareketin yarattığı basınca daha çok duyarlıdır.

Balıkların sesleri duyup duymadıklarına dair yapılan çalışmalarda bilim insanları bir çok çekince sunmuştur. Bunun haricinde, uzun süre gürültüye maruz kalan balıkların refleks olarak yaptıkları sesten kaçınma hali körelebilmektedir. Bu konuyla ilgili Popper ve ark.'nın 2019'da yayınladıkları bir çalışma ilgi çekicidir. Denizlerdeki gemilerin yarattığı gürültüyü dert edinen araştırıcı, son yıllarda önemli ölçüde artan motorlu gemiler kaynaklı su altı gürültü kirliliğinin balıklar üzerinde bir stres yaratıp yaratmadığı konusunu irdeleyen güzel bir çalışma yapmıştır. Bir mercan balığı türü olan Heterostichus rostratus balığını akvaryumlarda besiye almış ve her akvaryuma balıkların kendilerini rahat hissettikleri yapay deniz çayırı ile döşemiştir. Farklı seviyelerde de gürültüye maruz bıraktığı balıkların davranışlarını ve stres seviyesinin bir göstergesi olan kan kotizol seviyelerini ölçmüştür. Rastgele aralıklı gürültüye maruz kalan genç dev yosun balığı (Heterostichus rostratus), sürekli gürültü ve kontrol tedavilerine maruz kalanlara göre önemli ölçüde daha yüksek kortizol konsantrasyonları sergilemiştir. Ve Balıkların rastgele aralıklı gürültüye karşı verdikleri kortizol seviyeleri, düzenli aralıklı gürültüye maruz kalan balıklar arasında fark olmadığını görmüştür. Böylece aralıklı gürültüye maruz kalmanın kıyı balıklarında strese neden olduğunu, ancak aynı gürültüye sürekli maruz kalmanın strese neden olmadığını göstermektedir.

Stres, büyümeyi olumsuz etkileyebileceğinden dolayı balıklar yeterli besin alamaz, yeterli büyüyemezse, başka balıklara yem olabilir. Ancak konu üzerinde daha çok çalışma yapılması gerekliliği vardır.

En sonunda özetle akvaryumdaki balıklar için ani gelişen gürültü onların korkmasına sebep olur. Ancak devamlı oluşan bir gürültüye karşı balıklar da biz insanlar gibi duymamazlıktan gelebilirler. Fakat balıklar için gürültüden uzaklaşmama onları insanların ve başka balıkların daha kolay avlamasına yol açabilir. Tabi bu genelleme için daha çok bilimsel araştırma ile desteklenmesi gerekmektedir.

Sonuç olarak, Balıklar duyarlar. Akvaryum motoru düzenli bir ses çıkarıyorsa ve tiz bir sesse balıklar bunu ilk başta duyar, ancak büyük ihtimalle zaman içerisinde önemsemez.

Ancak düzensiz tıkırtılar oluşturuyorsa balıklar bu sesi duyabilirler ve bu ses bir gürültü kaynağı olduğu için, strese girebilirler. Balıklar strese girerse, ortamda yaşamaları için zorlaşırsa balıklar kolayca hastalık etkenleri sebebiyle hasta olabilirler. Genelde akvaryumdaki balıklar motor sesini umursamaz.