Seçimlerin Hangi Tarihte Yapıldığı, Seçim Sonucunu Etkiler mi?

Dünya genelinde seçimlerin ne zaman yapıldığı ile seçim sonuçları arasında ilişki olduğunu gösteren birçok çalışma bulunmaktadır. Bu yazıda, öncelikle MIT Election Lab'ın bu konudaki veri derlemesi ele alınacaktır (çünkü bu tür konular ABD'de çok daha bilimsel ve bol/şeffaf veriyle araştırılıyor; dolayısıyla sonuçları da daha sağlamdır), sonra Türkiye'den de birkaç örnek verilecektir.^[1]

Amerika Birleşik Devletleri'nden Veriler ve Örnekler

Amerika Birleşik Devletleri'nde federal makamlar olarak kategorize edilen Başkan, Başkan Yardımcısı, Temsilciler Meclisi ve Senato için seçimlerin hangi gün yapılacağı, 1845 yılında Kongre tüzüğü ile belirlenmiştir. Buna göre bu makamlar için seçimler "her çift sayılı yılda, Kasım ayının ilk Pazartesi gününden sonraki Salı günü" yapılmaktadır (2 U.S. Code § 7). Bu kuralara bağlı olarak federal seçim tarihleri, pratikte 2 Kasım ile 8 Kasım arasında değişmektedir. Çoğu eyalet, eyalet çapındaki koltuklar için seçim tarihlerini ulusal Seçim Gününe denk getirmektedir; ancak beş eyalet (Kentucky, Louisiana, Mississippi, New Jersey ve Virginia) eyalet çapındaki valilik seçimlerini tek sayılı yıllarda yapmayı tercih etmektedir. Bu eyaletlerden Louisiana, Mississippi, New Jersey ve Virginia, aynı zamanda eyalet yasama organları seçimlerini de tek sayılı yıllarda (İng: "off-cycle") yapmaktadır. 

Amerika Birleşik Devletleri genelinde yerel seçimlerin zamanlaması büyük farklılıklar göstermektedir. Eyalet düzeyinin altındaki makamlar için yapılan seçimlerin büyük çoğunluğu, ulusal Seçim Günü dışında kalan tarihlerde yapılmaktadır.^[2] Yerel seçim tarihleriyse çeşitli nedenlerle büyük farklılıklar göstermektedir; akademisyenler, parti rekabetinin ve yolsuzlukla mücadele için tasarlanan belediye reformlarının, diğer faktörlerin yanı sıra, yerel seçim tarihlerinin belirlenmesinde etkili olduğunu öne sürmüşlerdir.

Seçim zamanlamasına ilişkin akademik araştırmalar, iki ana alana odaklanmıştır. İlk olarak, akademisyenler seçimlerin ulusal Seçim Günü dışındaki tarihlerde yapılmasının katılımı etkileyip etkilemediğini incelemişlerdir. İkinci olarak, araştırmacılar seçimlerin ulusal seçimlere kıyasla dönem dışı yapılmasının belirli parti veya gruplara seçim avantajı sağlayıp sağlamadığını araştırmışlardır.

Seçim Tarihi ve Katılım Oranları

ABD seçimlerinde katılım, başkanlık seçimleri sırasında en yüksek seviyeye ulaşmaktadır. 2020 başkanlık seçimlerinde, oy verme hakkına sahip nüfusun yaklaşık %67'si oy kullanmıştır. Buna karşılık, 2018 ara seçimlerinde oy kullanma hakkına sahip seçmenlerin yaklaşık %50'si seçimlere katılmıştır (ayrıntılar için Birleşik Devletler Seçim Projesi'ne bakabilirsiniz). Eyalet seçimlerinde ve ön seçimlerde katılım oranı daha da düşük olma eğilimindedir.^{[3], [4]}

Buna bağlı olarak araştırmacılar, başkanlık seçimi yıllarında ulusal Seçim Günü tarihlerine denk gelen seçimlerin en yüksek katılımı sağlaması gerektiğini hem teorileştirmiş hem de pratik olarak göstermişlerdir. Teorik olarak bunun nedeni, yerel seçimlerin eyalet ve ulusal seçimlerle aynı tarihlerde yapılmasının oy verme maliyetlerini azaltmasıdır.^[5] En nihayetinde seçmenlerin oylarını kullanmak için sadece bir kez zaman ayırmaları gerekmektedir.

Uygulamada, eyalet ya da ulusal seçimlerle eşzamanlı olarak planlanan yerel seçimlere katılım, döngünün dışında kalan yerel seçimlere katılımdan çok daha yüksek olma eğilimindedir. Araştırmacılar, başkanlık yıllarında Seçim Gününde yapılan valilik seçimlerinin, diğer zamanlarda yapılan valilik seçimlerinden daha yüksek katılım sağladığını göstermiştir.^[6] Siyaset bilimi araştırmaları, belediye seçimlerinde de benzer örüntüleri ortaya çıkarmıştır. Kaliforniya'da, başkanlık seçim yıllarında yapılan belediye seçimlerine katılım, ulusal döngü dışında yapılan seçimlere katılımdan %30 daha yüksek olmuştur.^[4]

Seçim Zamanının Stratejik Manipülasyonu

Bazı siyaset bilimciler, partilerin ve çıkar gruplarının, çeşitli seçim programlarıyla ilişkili daha düşük (veya daha yüksek) katılımdan yararlanmak için seçim zamanlamasını stratejik olarak manipüle ettiklerini öne sürmüşlerdir.^[7] Akademik teoriye göre siyasi aktörler, seçmenleri kazanmalarına yardımcı olacak şekilde yeniden şekillendirmek için teşviklere sahiptir ve bu tür stratejik faaliyetler, seçim zamanlamasını avantaja çevirecek şekilde seçmeyi de içermektedir.^[8] Bu, seçmenlerin sadece bir kısmına hitap eden ve genel olarak popüler olmayan şeyler yapan adayları seçmek istediklerinde katılımı azaltmanın yollarını bulmak veya önlemleri geçirmek veya belirli adayları seçmek için geniş bir seçmen koalisyonuna ihtiyaç duyduklarında katılımı artırmak anlamına gelebilir.

Bu konunun sıklıkla incelendiği alanlardan biri, okul yönetim kurulu ve referandum seçimleridir. Okul yönetim kurulu ve referandum seçimlerindeki paydaşlar iyi tanımlanmış olma eğilimindedir ve bu seçimler için seçim zamanlaması sık sık değişir. Bu durum, araştırmacılara seçim zamanlamasındaki değişikliklerin etkilerini incelemek için kapsamlı fırsatlar sunmuştur. 1997 yılında yayınladıkları bir çalışmada Dunne, Reed ve Wilbanks okul yönetim kurullarının seçmen sayısını azaltmak ve seçmenlerin daha büyük bir kısmının evet oyu verebilecek kişilerden oluşmasını sağlamak için okul tahvillerine ilişkin oylamaları kasıtlı olarak federal seçim olmayan yıllarda planladıklarını öne sürmüştür.^[9]

Benzer şekilde, akademisyenler Wisconsin'deki okul kurullarının seçimleri planlamak için zamanın çeşitli noktalarında seçmen tercihleri hakkındaki bilgileri açıkça kullandığını göstermiştir.^[10] Louisiana'da siyaset bilimciler, daha yüksek katılımın önerilen vergi tedbirlerine daha düşük desteğe karşılık geldiğini ve vergi oy pusulası tedbiri oylamalarına katılımın, bu oylamalar eyalet ve federal seçimlerle çakıştığında daha yüksek olma eğiliminde olduğunu göstermiştir.^[11] Buna göre, araştırmacılar vergi önlemlerini geçirmek isteyen politikacıların, seçimleri federal seçimlerin olmadığı zamanlarda planlamak için bir teşvike sahip olduklarını öne sürmüşlerdir.

Yeni araştırmalar, hâlihazırda görevde olup da yaygın olarak bilinen kişilerin seçim zamanlamasından herhangi bir şekilde avantaj sağlayıp sağlamadığını belirlemeye çalışmaktadır. Şimdiye kadar elde edilen sonuçlar, federal seçimlerin olmadığı yıllarda aday olanların, federal seçimlerin olduğu yıllarda aday olanlara kıyasla daha az olmakla birlikte, belirgin bir avantaja sahip olduğunu göstermektedir.^[12]

Seçim Zamanlaması, Temsili Nasıl Etkiliyor?

Seçim takviminin stratejik olarak seçilmesinin temsil açısından da önemli sonuçları olabilmektedir. Akademik araştırmalar, seçim tarihlerini değiştirmenin (yine, genellikle federal seçimlerin olduğu veya olmadığı yıllara göre seçmenin; dolayısıyla katılımın daha yüksek veya daha az olmasının) büyük ve iyi organize olmuş çıkar gruplarına fayda sağladığını giderek daha fazla ortaya çıkarmaktadır.^[7] Eğitim alanında, öğretmen sendikaları iyi örgütlenmiş çıkar gruplarına bir örnek teşkil etmektedir. Araştırmacılar, federal seçimlerin olmadığı yıllarda yapıldığı bölgelerdeki öğretmenlere ödenen ücretin, seçimlerin başkanlık yıllarında yapıldığı bölgelerdeki öğretmenlere ödenen ücretten önemli ölçüde daha yüksek olduğunu bulmuşlardır.

Seçim zamanlamasının farklı etnik grupların siyasette temsili açısından da sonuçları olabilmektedir. Bir çalışmada, Kuzey Carolina'daki okul kurullarında siyah seçmenler için orantılı temsilin, seçimler genel seçimlerle çakıştığında en yüksek olduğu görülmüştür. Belediye başkanlığı ve belediye meclisi seçimlerine odaklanan araştırmacılar, seçim zamanlaması dışında yapılan seçimlere katılımın düşük olmasının Latin, Asyalı-Amerikalı ve Afro-Amerikalı seçmenlerin temsilini azalttığını da göstermiştir.

Diğer Ülkelerde Seçim Zamanlaması

Seçimlerin zamanlaması diğer ülkelerde önemli bir konudur. Örneğin İngiliz sömürge geçmişine sahip birçok ülkede, Başbakan, seçim çağrısı yapma yetkisine sahiptir ve bunu genellikle stratejik olarak yaparlar. Örneğin, 2021 yılında Kanada Başbakanı Justin Trudeau, hükümetinin görev süresinin bitiminden çok önce federal seçim çağrısında bulunmuştur. Bu, geniş bir kitle tarafından "stratejik bir karar" olarak algılanmuştur; çünkü partisi anketlerde üst sıralardaydı ve partinizin koltuk kazanabileceğini düşündüğünüzde, seçim çağrısı yapmak ve görev sürenizi uzatmak mantıklıdır.

Stratejik seçim zamanlaması üzerine çalışan akademisyenler, gelecekteki performans beklentilerini en önemli değişken olarak tanımlamışlardır: Parti liderlerinin, hemen (erken) seçim yapmanın daha sonra seçim yapmaktan daha iyi bir sonuç vereceğini düşündüklerinde seçim çağrısı yapmaları beklenmelidir.^[8]

Amerikalı yöneticiler seçimlerinin kesin zamanlaması üzerinde çok fazla kontrole sahip olmayabilirler, ancak diğer ülkelerdeki parti liderlerinin davranışları, seçilmiş yetkililer seçim tarihini seçebildiklerinde, kararlarının partilerinin stratejik çıkarları tarafından bilgilendirildiğini göstermektedir.

Türkiye'de Seçim Zamanlaması

ABD'dekinin aksine Türkiye'de, direkt olarak seçim zamanlamasını seçim sonuçlarıyla ilişkilendiren araştırmalar bulmak zordur. Ancak başka konuları araştıran çalışmaların bulguları, Türkiye'de de seçim zamanlaması ile seçim sonuçları arasında ilişki olduğunu göstermektedir.

Örneğin 2019 yılında Erdem Aytaç ve Ali Çarkoğlu tarafından yapılan bir çalışmada, terör saldırılarının arttığı bir dönemin ardından Kasım 2015'te yapılan erken seçimlerde, seçmenlerin güvenliğe öncelik vermesi ve hükümeti diğer partilere kıyasla daha yetkin olarak değerlendirmeleri nedeniyle iktidar partisine verdikleri destek artmıştır.^[13] Benzer şekilde, seçim zamanına yakın tarihlerde meydana gelen olaylar ve bunların toplum tarafından nasıl yorumlandığı da sonucu etkileyebilmektedir.^[14]

Tabii ki bir ülkenin geçmişe dönük kolektif hafızasının uzunluğu da seçim zamanlarının seçim sonuçlarını ne düzeyde etkilediğini değiştirmektedir. Örneğin birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de ekonomik performans, seçim sonuçlarıyla yakından ilişkilidir. Ancak yapılan araştırmalar, Türkiye'deki seçmenlerin ekonomik başarıyı genellikle sadece son 1 yıla dayanarak gözettiklerini göstermektedir. Çoğu durumda iktidardaki büyük parti, hem büyümeden hem de enflasyondan sorumlu tutularak seçim sonuçlarını seçim öncesindeki algılanan ekonomik koşullara göre etkilemektedir.^[15]

Özetle Türkiye'de seçimlerin zamanlaması, ister iktidar partilerinin stratejik kararlarına bağlı olsun isterse de öngörülemeyen koşulların (güvenlik sorunları veya siyasi krizler gibi) zorlamasıyla olsun, seçim sonuçlarını etkileyebilmektedir. Bu etki, seçmenlerin önceliklerini değiştirerek (örneğin güvenliğe veya istikrara doğru kaydırarak), siyasi iklimi etkileyerek, ekonomik performans algılarını etkileyerek veya seçim suiistimallerinin şiddetlenmesine yol açarak olabilmektedir.^[16]