Saksağan (Pica pica)

Pedram Türkoğlu

Gözlem Bilgileri

Evrim Ağacı olarak İstanbul/Beylikdüzü'nde yere konmak üzere olan saksağan veya Avrupa saksağanı olarak bilinen Pica pica kuşunun 10 saniyelik kaydından elde ettiğimiz birleştirilmiş bir fotoğraf. Video kaydı ardından yaklaşık 8 kareyi Photoshop türevi bir uygulamada birleştirerek elde ettik.

Tanım ve Genel Bilgiler

Kendisi Kargagiller (Corvidae) ailesine üye olan ötücü kuşlardan biridir. Kafası, boynu ve göğüs kısmı menekşe renginde. Tüyleri ise siyah ve beyaz renkten oluşmaktadır. Erkekler, birçok hayvanda olduğu gibi dişilere göre daha büyüktür. Uçarken kanat çırpışı güçlü ve hızlıdır. Sesleri de oldukça karakteristiktir. Yüksek ve tekrarlayıcı bağırmalardan oluşur.

Memeliler dışı hayvanlar arasında aynada kendilerini tanıma kabiliyeti dahi saksağanlarda mevcut. Keder içeren kompleks duygular dahil ayrıntılı sosyal ritüeller de taşımaktadırlar. Bu yüzden bilişsel yetenekler kompleksinin hem kargagiller hem de primatlarda bağımsız evrimleştiği kabul edilir.

Pedram Türkoğlu

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Asya'da yaşayan mavi ve yeşil saksağanlardan ziyade, Avrasya kargalarına filogenetik olarak daha yakın oldukları anlaşılmıştır. İncelenen Pica pica bireylerinde küçük karga (Coloeus monedula) ile birlikte neopallium isimli beyin bölgesinin, bütün beyin hacmine oranının en fazla olduğu primat dışı omurgalılardan biri diye belirtiliyorlar. Öyle ki insan ve şempanze ile aynı oranda olmasına rağmen, bu oran gibbonlardan büyüktür. Hatta pallium, nidopallium caudolateral isimli bölgeyi de içeriyor. Yani matematik ve sayma gibi kompleks işlemlerin gerçekleştiği alan. Dolayısıyla sayılar ile olan ilişkileri oldukça iyi. Primatlarda ise başlıca odaklanma, plan yapma ve kişiliğin öne çıkarılması gibi temel ve karmaşık bilişsel içeriklerin üretildiği prefrontal cortex bölgesine karşılık geliyor. Bu yüzdendir ki genel olarak Kargagiller (Corvidae) bilinen en zeki memeli dışı hayvan ailelerinden biridir.

Meltem Çetin Sever

Ekolojik Dağılım ve Habitat

İstanbul'da çok sık rastalanan Kargagillerden birisidir. Genellikle seyrek ağaçlık alanları, fundalıklar ve bahçeleri tercih ederler. Şehirlerde çoğu zaman direklerde veya binalarda gözlemlemek mümkün.

Davranış ve Etoloji

Hepçil beslenirler ve gördükleri birçok insan yapımı aleti yuvalarına götürebilirler. Çetelere karşı organize olurlar ve karmaşık stratejiler kullanırlar. Bazı üyelerinde insan seslerini taklit etme davranışı ve düzenli olarak kendi kafeslerini temizlemek için araçlar kullanma davranışı dahi izlendi. Harika zekaları sayesinde alet kullanımı, mevsimler boyunca yiyecek saklama ve epizodik bellek, halihazırda Kargagillerin en bilinen özelliğidir. Zekayı sergileyen bir başka davranış da, yavruların (juvenil) yiyeceklerini boyutları ile doğru orantılı kesmeleridir. Yani küçük yavruya küçük parça düşecek şekilde.

Pedram Türkoğlu

Etimoloji

İngilizce'de "common" hatalı bir şekilde bazı kaynaklarda "bayağı" veya "adi" şeklinde çevrilmiştir. Bu terimi "yaygın" şeklinde kullanmakta fayda var. Ayrıca "yaygın" ifadesi kullanılmadan dile getirilen bütün ifadelerden "yaygın" türü anlaşılmalıdır. Örneğin yaygın karabatak ile sadece "karabatak" aynı türdür. Başka bir örnek ise yaygın saksağan veya saksağan olarak verilebilir. İkisi de Pica pica kuşunu tanımlamaktadır. Saksağan, yaygın saksağan ve Avrupa saksağanı diye geçer. Hepsi aynı kuşu tanımlar.