Ankara çiğdemi (Crocus ancyrensis)

Çiğdem türlerinden Crocus ancyrensis, Ankara'ya özgü endemik bir türdür. Birçok kültivarı geliştirilmiştir, Avrupa'da yaygın bir şekilde bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Kışı toprağın altında geçiren soğanı, karların erimesiyle birlikte Şubat-Nisan ayları arasında sarı çiçekler açar. Genel olarak Çiğdemler 1000-1600 m rakımlarda görülen, çok yıllık, yumrulu, sarı ya da mavi çiçekli otsu bitkilerdir. Çiçekler geceleri ya da kötü havalarda kapanır. Toprak altında üst üste iki soğanı bulunur. Üstteki küçük soğan bu senenin, alttaki içi boş olan ise önceki yılın soğanıdır. İlk yıl soğanda depolanan besinler ertesi seneki soğanın yaşamasını ve diğer yıl filizlenip baharda yeni bir bitki oluşturmasını sağlar. Soğanda depolanan su ve besinler soğanın üzerini kaplayan ağsı mantar tabakası tarafından korunur. Bitkinin sahip olduğu nektar, böcekler ve kelebekleri çekerek tozlaşmanın gerçekleşmesini sağlar.

Morfolojik Özellikleri:

15 cm kadar boylanabilen, Ankara'ya endemik soğanlı bir türdür. Çiçek soğanı kılıfı kaba ağsı liflidir. Yapraklar 2-6 adet; 0.5-1 mm genişlikte şeritsidir. Çiçeklenme ve yapraklanma eşzamanlı, Şubat-Nisan ayları arasında; brakte mevcut; çiçek zarfı (3 çanak+3 taç) sarı, tüysüz; dilimler 15-30 x 9-13 mm, küt uçlu veya yuvarlatılmış, parlak sarı, sıklıkla tabanda ve çiçek zarfı boynunda kirli eflatunumsu renkte; ercikler 3 adet; sapçıklar 2-4 mm, tüysüz; ercik başı 8-13 mm, sarı; boyuncuk portakal rengi veya kırmızımsı-portakal rengi 3 parçaya ayrıktır.^{[1], [2]}

Serdar Ölez

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Çiğdemler Türkiye'de Kuzeybatı ve İç Anadolu'da; Amasya, Ankara, Bolu, Çorum, Kastamonu, Kayseri, Kahramanmaraş, Samsun, Sivas ve Yozgat illerinde çamlık ve kayalık alanlarda yayılış gösterirler.

Ankara çiğdemi Ankara civarında; -15°C üzerindeki yerlerde; 1000-1600 m yükseklikler arasında; açık taşlık alanlar, çalılıklar ve çam koruluklarında gelişim gösterirler. Çiğdemler sıcakları pek sevmez, kışın sonunda açtıklarından bir anlamda baharın müjdecisidirler. Yaşam alanları kayalık, çalılık ve çamlık sahalardır.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Şeker ve nişasta açısından zengin bir bileşime sahip olan soğanları Anadolu'da çiğ veya pişirilerek tüketilmektedir.

Etimoloji

Çiğdem sözcüğü Eski Türkçe'de "yaş, nemli" anlamına gelen çig sözcüğünden +dAm sonekiyle türetilmiş olabilir; ancak bu kesin değildir.^[3]

Latince cins ismi olan crocus sözcüğünün kökeni ise "safran" anlamına gelen Sanskritçedeki kunkumam veya Arapçadaki kurkum sözcüklerine dayanır. Buradan Yunanca krokos, 14. yüzyılın sonlarında da Latince Crocus haline dönüşmüştür. Güz çiğdemi (Crocus sativa) Romalılar zamanında sarı boyanın kaynağı olarak kullanılmıştır. Eski İngilizcede croh olarak geçen güz çiğdeminin İngiltere'de de yetiştiği, ancak bitki Haçlı Seferleri'yle tekrar bu coğrafyaya gelene kadar sözcüğün unutulduğu tahmin edilmektedir.^[4]

Gözlem Bilgileri

Ankara/Eymir gölünde gözlemlediğimiz bir Crocus ancyrensis türü çiğdem.