Kara akbaba (Aegypius monachus)

Pedram Türkoğlu

Gözlem Bilgileri

Bu dev yırtıcı kuşu (raptor) Bolu'nun Sorkun Köyü'nde gözlemledik. Köyün rakımı (1340 m) ve habitatı sayesinde büyük yırtıcı kuşlara ev sahipliği yapıyor. Tabii bu tür büyük yırtıcı kuşları gözlemlemek için sabah erken saatlerde arazide olmak gerekiyor. Çünkü saat 10'dan sonra ısınan hava ile birlikte artan termal hava akımlarını kullanarak yükselmeye başlıyorlar. Biz gittiğimizde öğlen 10.40 gibi havalandılar. Saat 11.30 sularında ise iyice yükseldiler.

Pedram Türkoğlu

Tanım ve Genel Bilgiler

Kara akbaba, Avrasya'nın en büyük akbabalarından biridir. Boyunlarındaki beyaz tüylerden oluşan yakadan ötürü rahip akbabası da denir. Kafaları ve boyunları tüysüzdür. Çünkü leşlerin içerisine kafalarını soktuklarından, daha az tüylü olmaları daha az kirlenmelerini ve daha kolay beslenmelerini sağlar. Kanat açıklığı 2.5 ile 3 metreye, ağırlığı ise 14 kilograma ulaşabilir. Bu ağırlık, ile uçabilen en iri kuşlardan biridir. Tahmin edebileceğiniz gibi bu bir yırtıcı kuş için son derece fazladır.

Dolayısıyla termal hava akımları ve yüksek bölgeler olmadan enerji harcayarak uçmak, oldukça yorucu olacaktır. Hatta havalanırken adeta uçak gibi birkaç metre koşmaları bile gerekebilir. Bu yüzden genelde 800 metreden, 4000 metreye kadar rakım bulunduran bölgelerde yaşarlar. İlginçtir ki kayıtlara göre Everest'ten, 6.970 m yükseklikte bir kara akbaba gözlemlenmiş. Hemoglobin alfanın D alt tipi, oksijene afinitesi oldukça yüksek bir biçimde evrimleşmiş. Bu yüzden düşük basınçta troposferde, oksijen konsantrasyonunu çok daha verimli kullanabiliyor.

Pedram Türkoğlu

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Kara akbabaları gibi Eski Dünya akbabaları, doğan, şahin, çaylak, delice ve kartal gibi yırtıcı kuşların bulunduğu Accipitridae olarak bilinen atmacagiller ailesine üyedir. Aynı zamanda bu ailenin de en büyük üyeleridir. Diğer yandan Yeni Dünya'da evrimleşen akbabalar ise Cathartidae isimli farklı bir taksonomik ailenin üyesidir. Yani Amerika kıtasında yaşayan Yeni Dünya akbabaları ile akraba değillerdir.

Pedram Türkoğlu

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Bazı kaynaklara göre kara akbabalar, nesilleri tehlike altına girmeye yakın bir türdür. Bu yüzden birçok bölgede sayımları yapılmaktadır ve koruma altına alınmaktadır. Bolu'daki Akbaba Sofrası'nda ise bu kuşlara özel alanlar yapılmıştır.

IUCN tarafından “Near Threatened (NT)” yani neredeyse tehlike altında olarak sınıflandırılmıştır. Yeryüzünde yaklaşık 23.400-31.500 bireyinin bulunduğu tahmin edilmektedir, ancak sayıları giderek azalmaktadır. Avrupa popülasyonlarında artışlar görülse de, Asya popülasyonunda düşüşler görülmektedir. Türün IUCN kriteri de bu sebepler doğrultusunda belirlenmiştir.

Kara akbabanın popülasyonlarındaki azalışa sebep olan tehditler büyük oranda insan kaynaklıdır. Bu tehditleri; insanların kasıtsız olarak sebep oldukları ve kasıtlı olarak yaptıkları olarak ikiye ayırabiliriz. Bu iki tehdit grubu genellikle bireylerin doğrudan ölümüne veya besin olanaklarının azalmasına sebep olur. Örneğin evcil hayvanların ölmeden önce tedavilerinde kullanılan diklofenak, leşle beslenen akbaba türlerinin büyük oranda ölümüne sebep olmaktadır. Diklofenak, aynı zamanda insanın kasıtsız olarak sebep olduğu tehditlere örnek verilebilir. Başka hayvanlar için kurulan kapanlar, yine kara akbaba için önemli bir tehdittir. Yasadışı zehirli et uygulamaları ve toynaklı hayvanların sayısındaki azalış da yine kara akbabayı etkileyen önemli tehditlerdir.

Pedram Türkoğlu

Davranış ve Etoloji

Genelde avını yüksekten yere atarak öldürür. Örneğin kaplumbağaları veya küçük memelileri. Öte yandan ağırlıklarından dolayı yerden havalanmak isterken belli bir mesafe koşup, hız almaları gerekebilir.

Pedram Türkoğlu

Diyet ve Metabolizma

Diyetleri arasında leşler ve küçük sürüngenler ile küçük memeliler vardır. Aslında leşçilik, doğada etçil hayvanlar arasında yaygın bir diyet çeşididir. Aslanlar (Panthera leo) bile sık sık leşle beslenirler. Çünkü en başarılı avcılar bile 6/10 gibi bir başarı oranına sahiptir. Dolayısıyla enerji harcamadan beslenmek her yırtıcının hayalidir. Öte yandan leşle beslenmeleri, birçok hastalık yapıcı etkenin de yayılmasını engellemektedir.