Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Richard Dawkins'in Ağaç Metaforu: Serbest Piyasalar Neden Bu Kadar Verimsiz?

3 dakika
12,008
Richard Dawkins'in Ağaç Metaforu: Serbest Piyasalar Neden Bu Kadar Verimsiz? Stocksy
Tüm Reklamları Kapat

Rekabet verimlilik yaratır.” ifadesi tıpkı bir doğa yasasıymış gibi sunulur önümüze. Fakat doğanın kendisi telkin edilenden farklı bir ders vermektedir bize. Biyolojik rekabet kimi zaman ahmakça maliyetlere ve toplu yok oluşlara yol açabilmektedir.

Tam olarak bu noktada “Darwin’in Takozu” kavramı bu durumun nereden kaynaklandığını göstermekle birlikte bizlere insan olmanın özünü bir kez daha hatırlatıyor. Rekabet kurumunun ve "miyop" (geleceği göremeyen) serbest piyasa mantığının ağaçlar kadar ahmak olması gerekmez!

Evrim ve doğal rekabetin ne denli ahmakça olabileceğini göstermek için “Dostluk Ormanı” kavramını kullanan Richard Dawkins şöyle diyor:

Tüm Reklamları Kapat

Ağaç gövdeleri, beyhude rekabetin göğe uzanan anıtlarıdır.

Bir ormanın tepe örtüsü (kanopisi), kolonlarla yükseltilmiş, güneş enerjisi toplayan bir çayır gibidir. Fakat toplanan enerjinin büyük bir kısmı, görevi bu çayırı mümkün olduğunca yukarıda tutmak olan kolonlara, yani gövdeye harcanır. Buna karşın ağaç, yere yakın olsaydı ve bu sayede gövdeye enerji harcamak zorunda kalmasaydı, çok düşük seviyede enerji ile yaşayabilecekti. Fakat doğada bunu göremiyoruz, çünkü hiçbir ağaç, yükseklik rekabetini göz ardı etmeyi göze alamaz. Ağaçların yüksekliklerini sınırlamak konusunda birbirleriyle anlaştığı bir senaryoda her biri daha az enerji tüketirdi ve bir bütün olarak orman, daha verimli bir yer haline gelirdi. 

Piyasa hayranları doğadaki rekabetlerden ne öğrenebilir? Bireysel menfaatleri peşinde koşan aktörler sistemi, lokal teşvik mekanizmalarına miyop bir bakış açısıyla cevap vererek verimsiz rekabetler geliştirebilir. Rekabet bir kere ortaya çıktıktan sonra, mücadeleden çekilmek tam anlamıyla bir intihardır. Serbest fakat akılsız rekabetin uygulanmasında, piyasaların ağaçları ve doğanın büyük bir kısmını taklit etmesine izin verirsek, birlikte daha iyi getiriler elde edilmesi için mantık ve öngörünün kullanılmasını, yani insan olmanın özünü kaçırırız.

10 Mart 1950'de yapılan bir paten yarışmasında, kadınlar ligi şampiyonları, yere düşen iki rakiplerinin üzerinden atlayarak yarışa devam ediyorlar.
10 Mart 1950'de yapılan bir paten yarışmasında, kadınlar ligi şampiyonları, yere düşen iki rakiplerinin üzerinden atlayarak yarışa devam ediyorlar.

ABD sağlık sektöründe, 62 milyar dolar değerinde bir “anlamsız rekabet” anıtı bulunuyor. İlaç şirketleri gelirlerinin %24’ünü reklam harcamalarına ayırırken, Ar-Ge çalışmalarına gelirlerinin yalnızca %13’ünü ayırıyor. Reçetelerin yazılmasında ticari kaygılar değil, objektif tıbbi kriterler ve kamusal veriler göz önünde bulundurulmalıdır. Ürün ve hizmet pazarlamacıları ordusuna çok fazla para harcanması da benzer şekilde bir çeşit ağaç gövdesi mantığıdır; hiçbir şirket oyunu oynamama riskini göze alamaz. Oysa üzerinde anlaşmaya varılan sınırları uygulamak için yetkilendirilmiş tarafsız bir organ, oyunun değişmesini ve pazarlamanın silahsızlandırılmasını sağlayabilirdi. Pazarlamacıların sağladığı bütün bilgiler, bugünkü doktor başına 74.000 dolarlık maliyetin ufacık bir kısmı karşılığında internet ortamına yüklenebilir ve tıbbi olmayan çarpıklıklar azaltılabilirdi.

Robert Frank tarafından ortaya konulan “Darwin’in Takozu” kavramı, bireysel teşvik mekanizmaları ile toplumsal hedeflerin birbirinden ayrıldığı durumları açıklamaktadır (bazı durumlarda toplu yok oluş riski bile ortaya çıkabilmektedir). Darwin’in Takozu lokal olarak rasyonel olduğu düşünülen kararların bir araya toplandığında tam tersi bir resim çizdiği bütün problemler için geçerlidir (bkz. piyasalardaki bileşim safsatası (market fallacy of composition)). Bunlar ortak malların trajedisi, tutuklu ikilemi ve Nash dengesi gibi problemleri de içermektedir. Miyop bireysel fayda maksimizasyonu mantığının kullanıldığı bütün bu problemler kötü sonla bitmektedir. Diğer taraftan eş güdümlü eylem problemleri şeklinde ele alınıp gözlem ve yaptırım da uygulanırsa getiriler herkesin menfaatine olacak şekilde yönlendirilebilir. Ne var ki serbest piyasa, aktörler arasında böylesine karmaşık, eş anlı ve eş güdümlü bir değişime uygun değildir.

Rekabetin faydası rekabet koşullarında ortaya çıkan kısıtlardan doğmaktadır. Zekice oluşturulmuş kısıtlar ve bu kısıtlara verilen yaratıcı karşılıklar, akılsız “doğal” rekabetin sonucunda ortaya çıkandan daha yüksek getiriler sunabilir. İnsan, yapısı gereği kendi kendine bir düzen içine giren değil, diğerlerince düzen altına alınan bir canlıdır. Sonuçta 10.000 nesildir ekip sağkalımını (team survival) uyum ve düzen içinde sağladık. Şimdiyse seçeneklerimiz şunlar; ya piyasaların gücünün ağaçlar kadar aptal olmasına izin vereceğiz ya da daha iyi getiriler elde edebilmek için birbirleriyle rekabetlerinde yol göstereceğiz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
15
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 14
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • Muhteşem! 3
  • Bilim Budur! 2
  • İnanılmaz 2
  • Umut Verici! 2
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Üzücü! 1
  • Güldürdü 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: Big Think | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 02/11/2024 10:34:16 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/5181

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Asteroid
Yüzey
Ekosistem
Kuşlar
Teşhis
Uçma
Dinozorlar
Deprem
Yaşam
Akıl
Tutarlılık
Komplo
Koaservat
Biyolojik Antropoloji
Eşey
Kimya Tarihi
Ortak Ata
Elektrokimya
Protein
Besin
Mikroevrim
Köpekgil
Sars Mers
Molekül
Küresel Salgın
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
J. Bhalla, et al. Richard Dawkins'in Ağaç Metaforu: Serbest Piyasalar Neden Bu Kadar Verimsiz?. (28 Temmuz 2017). Alındığı Tarih: 2 Kasım 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/5181
Bhalla, J., Yurdadön, T. Ö., Bakırcı, Ç. M. (2017, July 28). Richard Dawkins'in Ağaç Metaforu: Serbest Piyasalar Neden Bu Kadar Verimsiz?. Evrim Ağacı. Retrieved November 02, 2024. from https://evrimagaci.org/s/5181
J. Bhalla, et al. “Richard Dawkins'in Ağaç Metaforu: Serbest Piyasalar Neden Bu Kadar Verimsiz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Translated by Tayfun Özgür Yurdadön, Evrim Ağacı, 28 Jul. 2017, https://evrimagaci.org/s/5181.
Bhalla, Jag. Yurdadön, Tayfun Özgür. Bakırcı, Çağrı Mert. “Richard Dawkins'in Ağaç Metaforu: Serbest Piyasalar Neden Bu Kadar Verimsiz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Translated by Tayfun Özgür Yurdadön. Evrim Ağacı, July 28, 2017. https://evrimagaci.org/s/5181.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close