Dünya Bazı Önemli Kriterlerde Daha İyiye Gidiyor, Aksini Düşünseniz Bile!
Belirli Açılardan Dünya İyiye Gidiyor Gibi Gözüküyor; ancak Erken Zafer İlanı ve Bu İyileşmenin Ardındaki Mekanizmaları Gözden Kaçırmak Felaket Olabilir!
Unsplash (@trevcole)
Doğal afetler savunmasız adalara zarar verebildiklerinde ve siyasetçiler halkı nükleer yok oluşla tehdit ettiklerinde gezegenimizin kıyamete yaklaştığını düşünmek oldukça kolaydır. Ancak bir adım geriye çekilip baktığınızda insan türünün nereye doğru gittiğine dair daha umut verici bir tabloyla karşılaşacaksınız -en azından halk sağlığı ve yaşam kalitesi açısından. Tüm tabloya baktığınızda ömür, açlık, hastalık ve daha fazlası hakkında milyarlarca insan için hayat daha da iyiye gitmektedir. Bu küresel ilerleyişin örnekleri şöyledir:
1. Aşırı Yoksulluk Yavaşça Tükeniyor
Aşırı yoksulluk günde 1.90 $'ın altında yaşamakla tanımlanıyor. Yaklaşık 150 senedir (1820 ile 1970 seneleri arasında) bununla baş edenlerin sayısı giderek artmıştı. 1970'lerin sonlarında ise 2 milyardan fazla insan aşırı yoksul olarak tanımlanmıştı. İnsanlar dünyanın giderek fakirleştiğini düşünüyor, ancak Gates Letter'dan Melinda Gates'in açıkladığı gibi, verilere bakılırsa aşırı yoksul olarak yaşayan insanların sayısı 2 milyardan 705 milyona düşmüştür:
Daha geniş perspektifli tarihsel eğilimler daha fazla aidiyet ve bakıma doğru ilerliyor. Bunu küresel sağlıkta kesinlikle görebiliyoruz. Hükumetler buna öncelik veriyor. Vatandaşlar bunu destekliyor. Bilim insanları da buna doğru yöneliyor.
2. Çocuk Felci Aşısı, Hastalığı Dünya Çapında Neredeyse Yok Etti
Son 17 senede yeni çocuk felci vakaları pek fazla azalmadı, daha çok zaten sıfıra yakın oldukları için. Jonas Salk 64 sene önce ilk çocuk felci aşısını geliştirdiğinden bu yana birçok ülke insanların aşılanması için çaba sarf etmiştir. Çin en son vakasını 1990'ların ortalarında görmüştü, Hindistan da 20 sene sonrasında. 2016'da dünya çapında 40'ın altında vaka raporlanmıştı. Şu an için çocuk felcini yenecek sadece üç ülke geriye kaldı.
3. Doğum Kontrol Yöntemleri Hiç Olmadığı Kadar Yüksek
Bir ülkede ekonomik ve sosyal başarının sağlanması için en etkili yöntemlerden birisi kadınların gücünü arttırmaktır. Doğum kontrol yöntemleri yüksek doğurganlık ve çocuk ölümleri döngüsünün kırılmasına yardımcı olmaktadır, böylece kadınlar hem kendilerine hem de ailelerine daha fazla odaklanabilmektedirler. En fakir 69 ülkede yaklaşık 300 milyon kadın 2016'da bir tür doğum kontrolünü kullanmıştır; bu, 2012'den sonra 30 milyon kişilik bir artış demektir.
4. HIV Kaynaklı Ölümler Hızlı Bir Şekilde Azalıyor
Dünya, HIV/AIDS'e karşı savaşmakta inanılmaz sıçrayışlar yaptı, hatta doğru tedaviyle HIV-pozitif olan biri sağlıklı komşusu kadar yaşama beklentisinde bile olabilir. 2015 itibariyle dünya çapında bu virüsle yaşayanların sayısı 36.7 milyon idi ki bunların 1.8 milyonu 15 yaşın altındaki çocuklardı. Bugün, HIV'den dolayı ölüm oranı her 1000 kişiden 0.14 kişidir. 2000'li yılların erken dönemlerinde bu oran 0.30 idi.
5. Beş Yaşın Altındaki Çocuklardan Daha Azı Hayatını Kaybediyor
1990 senesinden beri 5. yaş gününden önce yaşamını yitiren çocukların sayısı 12.1 milyondan 2015 itibariyle 5.0 milyona, yani yarıya inmiştir. Bu, büyük bir oranla gelişen ülkelerdeki basit ve ucuz yöntemlere, yani sıtmayı önleyecek cibinlikler ve temiz suya erişmek için açılan kuyular gibi tedbirlere yapılan yatırımlardan kaynaklanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) doğum öncesi komplikasyonların ve yetersiz beslenmenin çocukların ilk yıllarındaki durumlarında belirleyici bir rol oynadığını bulmuştur.
6. Temizlik Daha İyi Bir Hale Geliyor
Çok sayıda kanalizasyon bağlantısı ve su arıtma tesisleri dünyayı temizlemekte yardımcı oluyor. Son 25 sene içerisinde, güvenli sanitasyon hizmetlerine ulaşamayan insanların yüzdesi %57'den %33'e düşmüştür. Susuz tuvaletlerin yapılması araştırmalarına finansal destek sağlanarak ve pis suyun içilebilir hale arıtılması için yatırım yapılarak bu eğilim desteklenmektedir.
7. Milyarlarca İnsan Taze Ürünlere Ulaşabiliyor
Taze ürünlerin nakledilmesi ve depolanmasındaki tüm zorluklara rağmen dünya çapında meyve tüketimi 1961'de senede 37 kilodan 2013'te senede 78 kiloya çıkmıştır, bu da %100 bir artış demektir. Bu toplam Çin, ABD ve Kolombiya gibi ülkelerin altındadır, yani halen düzenli erişime sahip olmayan birçok ülke var demektir. Ancak soğutma sistemindeki gelişmeler ve küresel yardımlar tüm dünyada daha sağlıklı beslenmeye yol açmıştır.
8. Besin Kıtlıkları Yok Olma Yolunda
Geçen yüzyılda toplum sağlığındaki en büyük başarılardan bir tanesi, ihtiyacı olan insanlara besin ulaştırma yeteneğimizdir. Our World in Data'dan veri analisti Max Roser'e göre tüm dünyada, her kıtada, geçmiş nesillere oranla insanlar daha fazla (ve daha adil bir şekilde) beslenebiliyor. 1961'de sıradan bir insan günde 2,200 kalori tüketirken 2013 senesinde bu sayı günde 2,900'e yükselmiştir.
9. Ülkeler Çocuk İşçi Çalıştırmayı Bırakıyor
Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde, işçi yasalarında zorunlu kılınan asgari çalışma yaşı bir yüzyıldan fazla bir süredir çocuk işçi sayısının hızla düşmesine neden oldu. Örneğin İtalya'da 1881'de çocukların %64'ü sabit işlerde çalışıyorlardı. 1961'de bu oran %4'ün altına düşmüştü. Bu durum ABD'de de aynı şekilde gelişti, çocuk işçiliği bütünüyle kaldırıldı ve yasadışı durumlar takibe alındı. 1890'larda ise her 10 çocuktan biri çalışıyordu. Gelişmekte olan ülkelerdeki yüksek oranlardan dolayı, küresel ortalama %17 civarlarındadır.
Evrim Ağacı Olarak Eklemek İstediklerimiz ve Uyarılar
Bu liste aslen çok daha uzundur: Okuma-yazma bilenlerin sayısı ciddi oranlarda arttı, Dünya nüfusunun yarısından fazlası demokratik ülkelerde yaşıyor, bilgiye erişim kolaylaştı, eğitim sistemleri iyileştirildi, çevreciliğe dair verilen önem yaygınlaştı ve hatta inanılması zor gibi gelse de daha barışçıl bir zamanda yaşıyoruz.
Ancak dikkat edilmesi gereken kritik bir nokta, insan yaşam standartlarının sadece buradaki ölçü araçlarıyla sınırlı olmadığıdır. İnsan ve kurduğu toplumsal yapılar son derece karmaşık yapılıdır; dolayısıyla bunların kalitesini yerel ve küresel olarak ölçmek fazlasıyla zor bir iştir. Buradakiler bazı genel insanî ölçütlerin iyileştiğini göstermektedir. Birkaç önemli vurguyu akılda tutmak, gidilecek yolun büyüklüğünü ve kurulan dengelerin potansiyel geçiciliğini (veya genel olarak "hassaslık derecesini") daha iyi anlamanızı sağlayabilir:
- Aşırı yoksulluğun azalması muhteşem bir gelişmedir; ancak Dünya üzerinde halen yüz milyonlarca insan açlık ve ölüm sınırında yaşamaktadır. Dahası, her ne kadar küresel ölçekte savaş sayısı azalmış olsa da, devam eden savaşlar veya açıktan sürdürülmeyen savaş politikaları nedeniyle Orta Doğu ve Orta Afrika ve Kuzey Afrika gibi bölgelerdeki ülkelerin dengesizleşmesi milyonlarca kişiyi yaşam alanlarından etmekte, onları yoksulluğa ve açlığa itelemektedir.
- Çocuk felci ve HIV sonucu AIDS insan sağlığını tehdit eden çok önemli iki hastalıktır; ancak en nihayetinde bunu yapan iki hastalıktan ibarettir. Yeryüzünde yüzden fazla kanser tipi, alerjiler, Alzheimer, artrit, ataksi, serebral amiloid anjiyopati, Creutzfeld-Jakob hastalığı, çölyak hastalığı, epilepsi, binlerce çeşit genetik hastalık, hepatit B, Huntington hastalığı, kas distrofisi, osteoporoz, Parkinson hastalığı, kuduz, orak hücre anemisi, taksoplazmoz ve daha yüzlerce hastalık, milyonlarca insanların hayatlarını tehdit etmeye devam etmektedir ve bunlara dair çözümlerimiz çok kısıtlıdır veya hiç bulunmamaktadır. Ayrıca obezite ve diyabet gibi ölümcül hastalıklar hızla artmaktadır. Ara ara da Ebola ve yeni grip soy hatları gibi beklenmedik hastalıklar baş göstermekte, milyonlarca insanın hayatını tehdit etmektedir.
- Çocuk ve anne sağlığı ile ilgili gelişmeler baş döndürücüdür; ancak halen kadın-erkek eşitliğinde birçok gelişmiş ülke bile ciddi sıkıntılar içindedir. Dahası, tepkisel politik yaklaşımlar, bu yöndeki iyi adımların sayısı arttıkça daha gerici ve köktenci politikaların popülerleşmesiyle sonuçlanmaktadır. Buna bağlı olarak edinilen kazanımlar her an tehlike altındadır.
- Buradaki iyileşmenin büyük bir kısmını sağlayan unsur, Çin ve Hindistan gibi aşırı büyük nüfuslu ülkelerin sosyoekonomik durumunda son birkaç on yılda yaşanan gelişmelerdir. Bu durum, diğer ülkelerdeki vaziyeti gölgeleyebilir ve genele dönük iyileşme algımızın altını oyabilir.
- Birleşmiş Milletler Özel Raportörü Philip Alston'ın da vurguladığı gibi, iyileşmeyi görmek için kullandığımız kıstasların bazıları "skandal derecede hırssızdır". Örneğin uluslararası açlık sınırını (UAS) günde 1.90 dolar olarak belirlemek pek gerçekçi değildir; çünkü bunun çok daha üzerinde olup da aç yaşayan milyonlarca insan vardır. Sınırları düşük ve gerçekçilikten uzak tuttuğumuzda, sahte bir iyileşme algısı yaratabiliriz. Örneğin günde 1.90 dolar sınırına bakacak olursak, Tayland'da açlık sınırında yaşayan kimse yoktur; ancak ülkenin kendi ulusal açlık sınırına göre bu oran %9.9 dolaylarındadır. Güney Afrika'da UAS altında yaşayan kişi oranı %18.9 iken, ülkenin kendi belirlediği açlık sınırına göre bu oran %55'tir.
Yani önümüzde daha aşılması gereken aşırı çok sayıda engel var; sayısız savaş, mücadele, ölüm, rekabet, kavga, dayanışma, direniş, çaba, emek, ter ve gözyaşından geçerek edindiğimiz bu kazanımlar ile zafer sarhoşluğuna kapılmamamız gerekiyor. Elbette insan emeğinin ürüne dönüştüğüne görmek müthiş sevindirici; fakat önümüzdeki zorlu yolu hiçbir zaman görüş alanımızdan yitirmememiz gerekiyor. Zekamızı doğru kullanarak, bilim ve teknolojiye dayanarak, el birliğiyle geriye kalan ve yol boyunca karşımıza çıkacak tüm zorlukların da üstesinden gelebileceğimize inanıyoruz.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
17
-
10
-
8
-
2
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- Türev İçerik Kaynağı: Business Insider | Arşiv Bağlantısı
- S. Denning. Why The World Is Getting Better And Why Hardly Anyone Knows It. (30 Kasım 2017). Alındığı Tarih: 4 Aralık 2018. Alındığı Yer: Forbes | Arşiv Bağlantısı
- Human Progress. Human Progress. (4 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 4 Aralık 2018. Alındığı Yer: Human Progress | Arşiv Bağlantısı
- Our World In Data. Our World In Data. (4 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 4 Aralık 2018. Alındığı Yer: Our World In Data | Arşiv Bağlantısı
- In A Nutshell. Is War Over? - A Paradox Explained. (4 Aralık 2014). Alındığı Tarih: 4 Aralık 2018. Alındığı Yer: In A Nutshell | Arşiv Bağlantısı
- S. Pinker. The Surprising Decline In Violence. (4 Mart 2007). Alındığı Tarih: 4 Aralık 2018. Alındığı Yer: TED | Arşiv Bağlantısı
- C. Weller. These Charts Show The World Is Better Than Ever — Even If Things Seem Apocalyptic. (18 Eylül 2018). Alındığı Tarih: 8 Ocak 2019. Alındığı Yer: Business Insider | Arşiv Bağlantısı
- B. Marcetic. It’s Official — Steven Pinker Is Full Of Shit. (1 Temmuz 2020). Alındığı Tarih: 8 Eylül 2020. Alındığı Yer: Jacobin Magazine | Arşiv Bağlantısı
- P. Alston. Philip Alston Condemns Failed Global Poverty Eradication Efforts. (5 Temmuz 2020). Alındığı Tarih: 8 Eylül 2020. Alındığı Yer: CHR&GJ - NYU School of Law | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 26/04/2024 23:57:46 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/5376
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
