Müzik Dinlerken Ağlamak Neden Bu Kadar Rahatlatıcı? Neden Hüzünlü Müzikler Dinliyoruz?

Müzik, her birimizin yaşamında az ya da çok yer kaplar; çoğu zaman dinlediğimiz müzikler bizde bazı anıları canlandırır, tüylerimizin diken diken olmasına sebep olur ve bazense belirli duygusal tepkiler yaratır. Örneğin, bazı şarkılar bizi mutlu ve umut dolu hissettirirken bazı şarkıların bizde bir çeşit hüzün yarattığını tecrübe etmişizdir. Müziğe yönelik verdiğimiz duygusal tepkiler; beyin sapı reflekslerinden epizodik (anısal) belleğe, müzikal beklentiden duygusal bulaşmaya pek çok farklı mekanizmadan etkilenmektedir.^[1]

Dışarıdan bakıldığında, bir insanın müzik dinleyince ağlayıp sonrasında garip bir şekilde rahatlama hissi yaşaması ilginç görünebilir. Ancak müzik psikolojisi, bu konuya pek çok farklı açıdan gayet tatmin edici cevaplar bulabileceğimizi gösteriyor. Bu cevaplardan ilki prolaktin hormonunu temel alıyor.

Prolaktin, vücutta süt üretimini sağlamakla görevli bir hormondur. Hem kadınlarda hem de erkeklerde salgılandığı bilinen prolaktin hormonunun salgılanmasının tek amacı süt üretimi değildir. Örneğin, cinsel birleşme sonrasında veya ağlama sonrasında da prolaktin hormonu salgılanır. Yoğun bir fiziksel veya duygusal süreçten sonra rahatlama hissini sağlamakta prolaktin hormonunun göz ardı edilemeyecek bir öneme sahip olduğunu söyleyebiliriz. Dolayısıyla, müzik dinleyip ağladığımızda prolaktin hormonu devreye girerek ağlama sonrasında rahatlama hissi yaratabilir.^[2]

Müzik dinlerken ağlama ve rahatlama hissi ilişkisine dair bir diğer açıklama ise temsili duygu (İng: "vicarious emotion") kavramına dayandırılabilir.^[3] Temsili duygu kavramına göre, günlük hayatta hissettiğimiz üzüntü müzik dinlerken hissettiğimiz üzüntüden farklıdır.

Günlük hayatta bir şeye üzüldüğümüzde ortada bizi üzen bir kişi, nesne veya bir düşünce vardır. Bir arkadaşımızla tartışırız, uzun süredir hayalini kurduğumuz bir tatil planımız iptal olur veya kendimizi değersiz hissederiz ve tüm bunlar bizde üzüntü yaratır. Dolayısıyla, görülebileceği üzere günlük hayatımızdaki üzüntü duygusunun kaynakları çoğunlukla bellidir. Fakat müzik dinlerken bizi üzen şey müziğin kendisidir. Müziğin kendisi, günlük hayattaki üzüntü kaynaklarımızda (belirli bir kişi veya nesne gibi) olduğu gibi zihnimizde bir tehlike veya tehdit algısı oluşturmaz. Sonuç olarak müziği dinleyip ağlasak bile bunun günlük hayatımızda bir karşılığı olmayacağı ve üzüntüyü dolaylı yoldan tecrübe edeceğimiz için üzüntüyü bir temsili duygu olarak yaşarız. Dolayısıyla müzik dinleriz, ağlarız ama bunu "gerçek kaynaklı" bir üzüntü gibi yaşamayız. Temsili duygu kavramı müzik dinlerken ağlamak ve rahatlamak arasındaki ilişkiye direkt bir açıklama sunmasa da konuya farklı bir pencereden bakmamızı sağlayabilir.

Son olarak, müzik dinlerken ağlama ve beraberinde gelen rahatlama hissini açıklayabilecek belki de en direkt kavramlardan birisi müzikal beklenti kavramıdır.^{[1], [4]} Müzikal beklenti kavramı, müziğin kendisi ile bizim o müzikten beklentilerimiz arasındaki ilişkiyi açıklar. Çoğu zaman bir müziği dinlerken o müzikten ne beklediğimiz bellidir ve bu beklentiler aslında belirli öğrenilmiş kalıplar veya davranışlar sonucu oluşur. Müziğe verdiğimiz duygusal tepkiler de müziğe dair öğrenilmiş kalıplar veya davranışların bir sonucudur. Dolayısıyla, öğrenilmiş kalıplar/davranışlar sonucu müzikten ne beklediğimizi biliyorsak ve bu beklentimiz karşılanıyorsa bu müziği dinlediğimizde tatmin/rahatlama duygusu hissetmemiz olasıdır. Çünkü sonuçta beklentimiz karşılanmıştır. Aynı şekilde, dinlediğimizde ağlamayı beklediğimiz bir parçayı dinlemeye başlar ve ağlarsak müzikal beklenti kavramına göre bu durum bizde bir çeşit tatmin ve rahatlama hissine sebep olacaktır. Çünkü dinlemek istediğimiz müzik ve bize hissettirecekleri konusunda beklentilerimiz karşılanmış, "görev başarıyla tamamlanmış" olacaktır.

Sonuç olarak prolaktin, temsili duygu ve müzikal beklenti açıklamaları müzik dinlerken ağlama ve beraberinde gelen rahatlama hissine farklı bakış açıları getirmektedir. Her biri ayrı ayrı ele alındığında, müzikle birlikte ağlamanın ve sonrasında gelen rahatlama hissinin, hem fiziksel (hormonal) hem de davranışsal boyutları gözlemlenebilir.