Merkür Gezegeni | Özellikleri, Manyetik Alanı, Atmosferi…
- Özgün
Merkür, Güneş sisteminin 1. gezegenidir. Güneş'e en yakın gezegen olan Merkür aynı zamanda Güneş sisteminin en küçük gezegenidir ve görsel olarak uydumuz Ay'a oldukça benzer. Ayrıca bu gezegenin bir günü, bir yılından daha uzundur.
İnce bir atmosfere sahip olan gezegende gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı son derece yüksektir. Kayaç bir gezegen olan Merkür'ün uydusu ise bulunmamaktadır.
Merkür, adını Yunan tanrısı Hermes'ten (Latinceye Mercurius olarak geçmiştir) almıştır.
Merkür'ün Yörünge Özellikleri
Merkür gezegeninin yörüngesi hakkında söylenebilecek ilk şey, onun tuhaf gün ve yıl kavramıdır. Gezegenin kendi etrafındaki bir tam turu yaklaşık 59 gün sürerken, Güneş etrafındaki dolanması yaklaşık 89 gün sürer. Yani Güneş etrafında 2 tam tur atarken kendi etrafında 3 tam tur atmış olur. Bir başka deyişle Dünya için 1:365 olan oran, burada 2:3'tür.
Bu durum Merkür'ün bir yılı kavramına farklı bir durum ekler. Gezegen kendi ekseni etrafında dönerken, Güneş etrafında da kayda değer miktarda yol aldığı için, bir günün süresi beklenenden biraz daha uzundur. Normalde gezegen 59 günde kendi ekseni etrafında dönse de bir Güneş günü 176 Dünya günü sürmektedir.
Yörüngesiyle ilgili bir diğer ilginç sonuç, basıklığınındiğer gezegenlerin yörüngesinin basıklığından dikkat çekici miktarda fazla olduğudur.
Basıklığın bu denli fazla olmasından dolayı gezegenin Güneş'e olan uzaklığı, Güneş'e en yakın olduğu konumda (enberi) yaklaşık 47 milyon kilometre, en uzak olduğu konumda (enöte) ise yaklaşık 70 milyon kilometredir (bkz. yörünge ve basıklık).
Venüs'ün yörüngesinin basıklığı 0.006, Dünya'nın yörüngesinin basıklığı ise 0.016 iken, Merkür'ün yörüngesinin basıklığı yaklaşık olarak 0.20'dir (Dünya'nınkinin neredeyse 13 katı).
Eksen eğikliğine bakıldığında gezegenin, Güneş etrafındaki dolanma düzlemine neredeyse dik olduğu görülür. Eksen eğikliği yalnızca 2 derecedir.
Gezegenlerin yörünge hızı, Güneş'e yaklaştıklarında, Kepler yasalarının bize söylediği gibi artmaktadır. Yörünge hızındaki bu değişim, zaten kendi etrafında düşük bir hızla dönen Merkür'ün gün kavramının, Dünya'dakinden farklı olmasına yol açmıştır.
Dünya'nın kendi etrafındaki bir tam turu, Güneş'in doğuşu ile batışı arasında geçen süreyle tanımlanabilir. Merkür'de ise, özellikle gezegenin yörünge hızı arttığında, gezegen kendi etrafında henüz bir tam tur atmamışken, gezegenin bazı yerlerinde doğan Güneş hızlıca batıp sonra tekrar doğabilmektedir (benzer şekilde, gün batımı sırasında da bu durum söz konusu olabilir).
Fiziksel Özellikleri
Merkür boyut olarak, Dünya'nın yalnızca 3'te 1'i kadardır. Ekvatoryal yarıçapı kutupsal yarıçapına neredeyse eşit olan gezegeninyarıçapı2440 km'dir. Bu sebeple basıklaşma değeri 0 olarak alınır.
Merkür'ün kütlesi3.3x1023 kilogramdır, bu değer Dünya'nın kütlesinin yalnızca %5'ine karşılık gelir.. Gezegenin ortalama yoğunluğu5.427 g/cm3olarak hesaplanabilir. Bu yoğunluk değeri onun en yoğun ikinci gezegen olduğunu bize gösterir (en yüksek yoğunluğa sahip gezegen 5.514 g/cm3ile Dünya'dır).
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Yüzey Yapısı
Ay'dakilere benzer pek çok kratere sahip olan gezegenin yüzeyindeki yapılara, hayatını kaybetmiş ünlü sanatçıların isimleri verilmiştir (örneğin Rachmaninoff havzası).
Yalnızca krater yapılarıyla değil, aynı zamanda rengiyle de Ay'a benzeyen gezegenin yüzeyinde düzlükler olduğu kadar birkaç kilometre derinliğe ulaşabilen uçurumlar da bulunmaktadır.
Yörünge Parametreleri
| Enöte | 69,816,900 km (0.466697 AB) |
| Enberi | 46,001,200 km (0.307499 AB) |
| Yarı büyük eksen | 57,909,050 km (0.387098 AB) |
| Basıklık | 0.205630 |
| Yörünge periyodu | 87.9691 gün |
| Kavuşum periyodu | 115.88 gün |
| Ort. yörünge hızı | 47.362 km/s |
| Ort. ayrıklık | 174.796° |
| Eğiklik | 7.005° (ekliptik) 3.38° (Güneş’in ekvatoru) |
| Çıkış düğümü boylamı | 48.331° |
| Günberi açısı | 29.124° |
| Uydular | Yok |
Fiziksel Özellikleri
| Ort. Çap | 4880 km |
| Ort. Yarıçap | 2,439.7±1.0 km |
| Basıklaşma | 0.0000 |
| Yüzey alanı | 7.48×107 km2 |
| Hacim | 6.083×1010 km3 |
| Kütle | 3.3011×1023 kg |
| Ort. yoğunluk | 5.427 g/cm3 |
| Yüzey çekim ivmesi | 3.7 m/s2 |
| Kaçış hızı | 4.25 km/s |
| Yıldız (sidereal) dönüş periyodu | 58.646 gün 1,407.5 saat |
| Ekvatoryal dönüş hızı | 3.026 m/s |
| Eksen eğikliği | 2.04° ± 0.08° (yörüngeye) |
| Kuzey kutbu sağ açıklık | 281.01° 18 saat 44 dakika 2 saniye |
| Kuzey kutbu dik açıklık | 61.45° |
| Albedo | 0.142 (geometrik) 0.088 (Bond) |
| Yüzey sıcaklığı 0°K, 0°G | min. 100 K ort. 340 K maks. 700 K |
| Yüzey sıcaklığı 85°K, 0°G | min. 80 K ort. 200 K maks. 380 K |
| Görünür parlaklık | −2.48’ten+7.25’ya |
| Açısal çap | 4.5"–13″ |
Atmosferi
| Yüzey basıncı | - |
| Hacimce bileşen oranları | Atomik oksijen, sodyum,magnezyum, atomik hidrojen, potasyum, kalsiyum, helyum ve eser miktarda demir, alüminyum, argon, dinitrojen, dioksijen, karbondioksit, su buharı, ksenon, kripton, neon |
Merkür Güneş'e en yakın gezegen olduğu için, sezgisel olarak Güneş sisteminin en sıcak gezegeninin o olduğu düşünülebilir. Ancak hatırlayacak olursak, Venüs'ün atmosferinin çok kalın olduğunu ve bu yüzden, gezegendeki ısının önemli bir miktarının sera gazlarınca hapsedildiğini anlatmıştık. İşte tam olarak bu durum sebebiyle, Güneş sistemindekien sıcak gezegen Merkür değil Venüs'tür.
Merkür'ün oldukça ince olan atmosferi, ısıyı hapsetmede son derece başarısızdır. Öyle ki, Güneş ışınlarının vurduğu bölgelerde (yani gündüzleri) sıcaklık 430 °C'ye ulaşabilirken, Güneş ışığının vurmadığı bölgelerde (yani geceleri) -190 °C'ye düşebilmektedir.
Atmosfer Yapısı
Merkür'ün çok ince atmosferi, Güneş rüzgarlarının ve çarpan meteorların gezegenin yüzeyinden koparttığı materyallerden oluşmaktadır. Aslında tam olarak bu sebepten, atmosfer yerine egzosfer demek daha doğru olacaktır. Bu yapı, ağırlıklı olarak oksijen, sodyum, hidrojen, helyum ve potasyumdan oluşmuştur ve atmosfer basıncı neredeyse sıfırdır.
İç Yapısı ve Manyetosferi
Gezegenin çekirdeği, yaklaşık 2074 km'lik yarıçapa sahiptir. Başka bir deyişle, Merkür'ün yarıçapının %85'lik kısmı, gezegenin çekirdeğine karşılık gelmektedir.
Merkür'ün manyetik alan şiddeti, Dünya'nınkinin yaklaşık %1'i kadardır.
Her ne kadar oldukça küçük bir gezegen olsa da Merkür manyetik alana sahiptir. Gezegenin manyetik alanı, kısmi olarak eriyik haldeki ve demir zengini çekirdeğinin hareketi sebebiyle oluşmaktadır. Bu etkiye dinamo etkisi de denmektedir.
Genel Görelilik Teorisinin Testi
1900'lü yılların başlarında Newton mekaniği ile gezegenlerin hareketi oldukça iyi bir şekilde açıklanabiliyordu, fakat Merkür için durum biraz farklıydı. Bu gezegen, Newton mekaniğinin öngörmediği bir presesyon hareketi yapıyordu. Başlarda bunun, henüz gözlemi yapılmamış bir başka gezegenin olası kütle çekimsel etkisi nedeniyle olabileceği düşünülse de bu gözlenmemiş gezegen asla bulunamadı.
Yörüngenin yaptığı bu kayma hareketini Einstein’ın genel görelilik teorisi kusursuz bir biçimde açıklıyordu. Çünkü bu hareket sebep olan şey, cisimlerin birbirine uyguladığı çekim değil, bükülen uzay-zamanda yaptıkları hareketti ve böylesi bir fizikte, böyle bir yörünge hareketi öngörülebiliyordu. Hatta diğer gezegenler de bu hareketi yapıyordu, yalnızca bu durum Merkür’de daha barizdi. Gözlemler, genel görelilik teorisinin öngördüğü kayma miktarını kusursuz bir biçimde örtüşüyordu (bkz. genel görelilik teorisinin gözlemsel testleri)
Kısaca Merkür Gezegeni (Özet)
- Merkür gezegeni Güneş sisteminin birinci gezegenidir.
- Yarıçapı 2440 kilometredir.
- Kütlesi 3.3×1023 kilogramdır.
- Ortalama yoğunluğu 5.427 g/cm3'dür.
- Yüzey yapısı Ay ile oldukça benzerdir.
- Uydusu yoktur.
- Atmosferi yok denecek kadar incedir.
- Geceleri -190°C'ye düşebilirken gündüzleri 430°C'ye çıkabilir.
- Manyetik alanı Dünya'nınkinin %1'i kadardır.
- Eksen eğikliği yaklaşık 2°'dir.
- Güneş etrafında 2 tam tur attığında kendi etrafında 3 tur atmış olur (2:3 oran).
- Kendi ekseni etrafında 59 günde dönse de bu sıradaki yörünge hareketi nedeniyle bir gün 176 Dünya günü sürer.
- Yörünge basıklığı diğer gezegenlere göre oldukça fazladır (eliptik yörünge, e=0.206)
- Belirgin şekilde farklı yörünge hareketi, genel göreliliğin gözlemsel ispatı olmasını sağlamıştır.
Hazırlayan:Ege Can Karanfil
Editör: Ögetay Kayalı
Referanslar
1. Eric Chaisson & Steve McMillan, Astronomy Today 8th edition, Chapter 8
2. NASA Solar System, In Depth
3. NASA Solar System, Overview
4. NASA, Fact Sheet
Kapak Görseli: NASA/JHUAPL/CIW)
Tablodaki veriler: Wikipedia
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/04/2025 09:04:05 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12849
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
