Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Kugelblitz Karadelikleri

Kugelblitz Karadelikleri
3 dakika
69
  • Özgün
Tüm Reklamları Kapat
Işıktan karadelik olur mu sizce? Kulağa, aldatmacalı, bol kavram karmaşalı bir soru veya çılgınca bir düşünce gibi geliyor. Fakat fizikçiler sadece elektromanyetik radyasyonla bir karadelik oluşturulabileceğini söylemektedirler. Kugelblitz (Almanca: Top şimşek), küresel şimşek veya yıldırım topu anlamına gelir. Bu nedenle ışıktan oluşabilecek karadeliklere de Kugelblitz karadelikleri denilmektedir.
Şekil 1. Bir Kugelblitz. (Kimine göre plazma yapısında, kimine göre kemilüminesan yapıda olduğu söylenen, ne olduğu tam açıklığa kavuşmamış bir şimşek türüdür.)
Şekil 1. Bir Kugelblitz. (Kimine göre plazma yapısında, kimine göre kemilüminesan yapıda olduğu söylenen, ne olduğu tam açıklığa kavuşmamış bir şimşek türüdür.)
 

Karadelikler çok fazla maddenin, çok çok küçük bir hacme sıkışması ile meydana gelir. Tabii burada muazzam bir yoğunluktan söz ediyoruz. Kaldı ki bu yoğunluk sayesinde, evrensel hız limitindeki ışık bile yüzeyinden kaçamaz. Şu klasik örnekle çoğumuz karşılaşmıştır: 5.97 x 1024 kg’lık Dünya’yı yaklaşık 8.87 mm yarıçapında (Schwarzchild yarıçapı) bir bilye olacak şekilde sıkıştırırsak, karadelik elde ederiz. Miktarına göre kritik bir hacme kadar sıkışan kütle, artan yoğunluk ve sonuç: Karadelik. Yani çoğumuzun da bildiği gibi, özkütlenin artması ile oluşan bir karadelik

Einstein sayesinde öğrendiğimiz E=mc2, bize durgun bir maddenin, kütlesi ile ışık hızının karesinin çarpımı kadar enerji barındırdığını söyler. Maddenin atom gibi yapı taşlarında bile yüksek miktarda enerji vardır. Nükleer enerjinin ve nükleer silahların temelini de bu kütle enerji ilişkisi oluşturur. Yani kütle, enerjinin bir formudur. Bu durumda tersten düşünürsek enerji de kütle gibi, bir diğer deyişle madde gibi davranabilmelidir. Kaldı ki kütle çekimi bize enerji ve madde arasındaki farkı söyleyemez; ikisini de çeker, çünkü kütlenin uzay-zaman dokusunu bükmesi ile bizim kütle çekimi dediğimiz kavram oluşur. Işığın karadelik gibi yüksek kütleler tarafından çekilerek yutulması veya doğrultu değiştirmesi bu yüzdendir.

Tüm Reklamları Kapat

Şekil 2. Gökadamızın merkezindeki Sgr A* karadeliğinin olası bir görüntüsü (solda) ve M87 (Messier 87) gökadasının merkezindeki süper kütleli kara deliğin olay ufkunu saran sıcak gazın radyo dalga boyunda yaptığı ışımanın dönüştürülmüş görüntüsü (sağda).
Şekil 2. Gökadamızın merkezindeki Sgr A* karadeliğinin olası bir görüntüsü (solda) ve M87 (Messier 87) gökadasının merkezindeki süper kütleli kara deliğin olay ufkunu saran sıcak gazın radyo dalga boyunda yaptığı ışımanın dönüştürülmüş görüntüsü (sağda).
 
Kütle-enerji eşdeğerine göre enerji de kütle gibi uzay-zaman dokusunu bükebilmektedir. O halde çok yüksek miktarda ışıkla da bu dokuyu bükebilmek teorik olarak mümkündür. Ancak bir kugelblitz karadeliği oluşturmak için gereken ışık hayal gücümüzü zorlayacak miktarlarda olacaktır. Şimdi meşhur denklem üzerinden hareket edelim.
17.74 mm çapında (Dünya’nın Schwarzchild yarıçapının iki katı) bir olay ufkuna sahip, Dünya'nın kütlesinde bir karadelik oluşturmak için gereken enerji:
J'e karşılık gelecektir. Güneş bir yılda kabaca 1.20x1034 J enerji yayınlamaktadır. Yani bu enerji, Güneş'in bir yılda verdiği enerjiden neredeyse 45 milyon kat daha fazla enerji.
Yıldız kütleli karadelikler sınıfında ve Güneş'in 14.8 katı kütleye sahip olan Cygnus X-1 için hesaplarsak:
J kadar enerji gerekecektir (1.99 x
Güneş'in kütlesidir). Cygnus X-1’in olay ufku yaklaşık 88 km çapındadır.
Denkleme kendi kütlenizi koyarak, ne kadar enerjinin kütlenizde bir karadelik oluşturacağını bulabilirsiniz. Tabii yok denebilecek kadar küçücük olan olay ufkunuz ile… 80 kg’lık bir insan için olay ufkunun çapı 2.38 x 10-25 m’dir. Bir tek protonun çapından, hatta elektronun öngörülen çapından çok çok daha küçük.
Kugelblitz karadeliği oluşabilmesi için bu devasa enerjilere karşılık gelen miktardaki ışığı bir yerde toplayınca karşımıza başka bir nicelik daha çıkar. Çünkü ısı da enerjinin bir formudur ve o bölgede sıcaklık da ekstrem düzeyde olacaktır. İlgili kütleye göre verilen enerji büyüdükçe sıcaklıkta üst limit olarak kabul edilen Planck sıcaklığını bile (
Kelvin) aşabilir. Bu sınırdan sonra da bilinen fizik yasaları geçerliliğini kaybeder. Çünkü yine bir tekillik oluşacaktır.
Şekil 3. Geçerli teoriye göre bir Kugelblitz karadeliğinin, oluşum şekli haricinde, normal bir karadelikten farkı olmayacaktır.
Şekil 3. Geçerli teoriye göre bir Kugelblitz karadeliğinin, oluşum şekli haricinde, normal bir karadelikten farkı olmayacaktır.
 
Büyük patlama sonucu oluşan bebek evrenin ilk zamanlarında Planck sıcaklığı mertebesindeki sıcaklıklardan bahsediliyor. Gökada merkezlerindeki süper dev karadeliklerin Kugelblitz formunda oluşabilmesi için gereken sıcaklığı (ve tabii ışığı) siz tahmin edin. Büyük patlama harici evrenin hiçbir anında ve yerinde görülemeyecek bir sıcaklık olacaktır.
Kugelblitz karadelikleri teorik olarak mümkün olabilir. Ancak evrende onları oluşturabilecek bir mekanizma bilinmemektedir. Bununla birlikte normal karadeliklerdeki gibi fizik yasaları çöktüğü için, içlerinde ne olabileceği de bilinmemektedir.
Emir Haliki


Referanslar
1. <https://www.nasa.gov/mission_pages/chandra/multimedia/cygnusx1.html>
2. <http://www.astronomycafe.net>
3. SciShow Space
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
0
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 27/09/2023 12:25:57 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12720

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hidrotermal Baca
Etik
Basınç
Bilgisayar
Beyin
İngiltere
Homo Sapiens
Işık Hızı
Kan
Etimoloji
Maskeler
Fosil
Yağ
Deniz
Ara Geçiş Türleri
Sosyal Medya
Yılan
Kara Delik
Doğal Seçilim
Araştırmacılar
Sars-Cov-2 (Covid19 Koronavirüs Salgını)
Ölçüm
Deizm
Karanlık Enerji
Balık
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
Plastik Problemimizi Bakterilerle Çözebilir miyiz?
Plastik Problemimizi Bakterilerle Çözebilir miyiz?
Büyük Deprem Nerede, Ne Zaman ve Ne Büyüklükte Olacak? | Deprem Tahmini!
Büyük Deprem Nerede, Ne Zaman ve Ne Büyüklükte Olacak? | Deprem Tahmini!
Uzaydan Bırakılan Çubuklarla Deprem Yaratma Projesi Gerçek mi? | Kinetik Bombardıman
Uzaydan Bırakılan Çubuklarla Deprem Yaratma Projesi Gerçek mi? | Kinetik Bombardıman
Kime Göre
Kime Göre "Deli"? Şeytanlardan Tımarhanelere Akıl Hastalıkları...
Karadelikler Hakkında YANLIŞ Bildiğiniz Her Şey! | Prof. Dr. Bayram Tekin (ODTÜ) (KISIM 1)
Karadelikler Hakkında YANLIŞ Bildiğiniz Her Şey! | Prof. Dr. Bayram Tekin (ODTÜ) (KISIM 1)
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
E. Haliki, et al. Kugelblitz Karadelikleri. (29 Haziran 2020). Alındığı Tarih: 27 Eylül 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12720
Haliki, E., Kayalı, Ö. (2020, June 29). Kugelblitz Karadelikleri. Evrim Ağacı. Retrieved September 27, 2023. from https://evrimagaci.org/s/12720
E. Haliki, et al. “Kugelblitz Karadelikleri.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 29 Jun. 2020, https://evrimagaci.org/s/12720.
Haliki, Emir. Kayalı, Ögetay. “Kugelblitz Karadelikleri.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, June 29, 2020. https://evrimagaci.org/s/12720.
Geri Bildirim Gönder
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close