Köpekler Birden Fazla Coğrafyada, Bağımsız Olarak Evcilleştirilmiş Olabilir!

Vahşi doğada evcil bir köpek ve büyük bir belirsizlik içinde hayatta kalma savaşı… Jack London’ın dünyaca ünlü eseri Vahşetin Çağrısı’ndaki evcil köpek Buck, Yukon’daki zor koşulları atlatmaya çalışırken, vahşi kuzenlerine, kurtlara dönüşmek istemişti. Tabii o da bir köpekti ve onun ataları binlerce yıl önce kurtlardan evrimleşmiş, evcilleşmişti.,

Biz insanların en yakın dostu olarak anılan köpekler, günümüzdeki hallerinden çok daha sert, çok daha “vahşi” bir geçmişe sahipler diyebiliriz. Günümüzde av arkadaşı olanlarından, bahçemizde koşturanlarına kadar birçok özelliğe bürünmüş köpek dostlara sahibiz. Peki bu köpekler nasıl oldu da bizimle birlikte yaşamaya başladılar?

Bu dostlarımızın evrimsel geçmişleri, biz insanların evrimsel geçmişleriyle bağdaşıyor. Basitçe özet geçecek olursak, atalarımızın yiyecek biriktirmeleri ve/veya artıklarını sağa sola bırakmaları kurttan köpeğe giden yolu açtı diyebiliriz. Atalarımızın yaşadığı çevrelerde yer alan etler, kemikler; kısacası artıklar, kurtları bu bölgelere doğru çekiyor, insanlardan kalanlar ve insanların biriktirdikleri kurtların midesine gidiyordu. İnsanlara zarar vermeden bu artıkları toplayan kurtlar ve bu kurtların torunları arasından, zamanla insanlara daha yakın davrananları bu yiyecekleri tüketip canlılığı devam ettirebildi. Bu yakınlık, insanların, köpekleşmeye başlayan bu kurt türlerini kullanmasıyla daha da şekillendi ve zamanla insanların amaçlarına ve ihtiyaçlarına göre köpekler yetiştirilmeye başlandı.

Kurtlardan köpeklere geçiş konusunda şüphe yokken bu işlemin hangi coğrafyada olduğu üzerinde birçok tartışma dönüyor. Bu bağlamda “Evcil köpekler nereden geliyor?” sorusu oldukça uzun bir süredir bilim insanlarının kafasını kurcalıyor.

Bazı görüşlere göre insanlar kurtları ilk kez Avrupa’da evcilleştirirken, bazı görüşler ise aynı işlemin Asya’nın merkezinde veya Çin’de gerçekleştiğini belirtiyor. Science’ta yayınlanan bilgilerse bu iki görüşe de doğruluk payı veriyor. Avrupa Araştırma Konseyi (ERC) ve Doğal Çevre Araştırma Konseyi (NERC) sponsorluğunda, uluslararası bilim insanlarından oluşan bir ekip genetik bilgiler ile son arkeolojik buluntuları karşılaştırdı ve muhtemelen günümüzde yaşamayan iki kurt sürüsünün Avrasya kıtasının karşı/zıt taraflarında yaşamış olabileceğini ortaya koydu. Bu da köpeklerin bir yerde değil, büyük ölçüde kabul edilen görüşe göre, iki yerde evcilleştirildiği anlamına geliyor olabilir.

Oxford Üniversitesi’nin yönettiği, köpeklerin evcilleştirilmesi üzerine yapılan uluslararası bir araştırma, İrlanda’da çıkarılan 4.800 yıllık orta boylu bir köpeğin DNA’sından hareketle köpeklerin evrimsel tarihini oluşturdu. Paris’teki Ulusal Doğa Tarihi Müzesi’nden ve Lyon’dan Fransız araştırmacılarının da içinde bulunduğu ekip, günümüzden 14 bin ila 3 bin yıl öncesine tarihlendirilen 59 köpeğin mitokondriyal DNA’larını inceledi ve bu canlılar ile daha öncelerde üzerinde çalışılmış 2.500’ü aşkın modern köpeğin genetik açıdan ayırt edici özelliklerini karşılaştırdı. Bu analizler sonucunda, Asya’nın doğusunda ve Avrupa’da yer alan bugünkü köpeklerin genetik açıdan ayrıldığı kanıtlandı. Bu gelişmeleri yorumlayan, Oxford Üniversitesi’nden Laurent Franz şöyle diyor: 

Günümüz canlılarının DNA’larından geçmişi yeniden canlandırmak tarih kitabına bakmak gibi: Önemli parçaların silinip silinmediğini asla bilemezsiniz. Eski DNA’lar, hem de bir zaman makinesi gibi, geçmişi inceleyebilmemiz için bize imkan tanıyor.

Bu araştırma, evcil köpeklerin Asya’nın doğusu ve Avrupa olmak üzere iki ayrı bölgede ortaya çıktığını, kurtların -bugüne kadar bilinene göre- bu bölgelerde evcilleştirildiğini ortaya koyuyor. Ayrıca Asya’da evcilleştirilen köpeklerin, günümüzden 14.000 ila 6.000 yıl öncesinde Batı’ya getirildiği ve Asyalı köpeklerin burada Avrupalı köpeklerin yerini aldığı söyleniyor. Avrupalı ile Asyalı köpeklerin etkileşime geçmeleri hakkında konuşan Laurent Franz’a göre, köpekler arasındaki bu etkileşim geçmişte yapılan genetik araştırmaların yorumlanamamasının nedeni. 

New Scientist'in yazdığına göre, bu araştırma saf ırk olarak adlandırılabilecek köpek türlerinden, Asyalı ile Avrupalı köpekler arasındaki etkileşimden doğan melez köpeklerin de varlığına işaret ediyor. Örneğin Tibet mastifi Asya kökenli, Alman çoban köpeği de Avrupa kökenli bir köpek olarak karşımıza çıkıyor. Sibirya köpeği ise Asya ve Avrupa kökenli köpeklerin etkileşimi sonucu meydana gelmiş diyebiliriz.