Kızıl geyik (Cervus elaphus)

Gözlem Bilgileri

Eskişehir/Mihalıççık ilçesinin 1200 metre rakımdaki Adhisar Köyü batısında, 13-14 Ekim TRAMEM (Türkiye Memeliler Veri Tabanı) tarafından düzenlenen kampta gözlemlediğimiz kızıl geyik sürüsünden kareler. Yolculuk boyunca bize eşlik eden ve desteğini esirgemeyen Prof. Dr. H. Tuğrul Atasoy'a teşekkürlerimizi iletmek isteriz. Ayrıca arazi rehberlerimiz Ümit Malkoçoğlu ve Emir Özay'ın yanında kamp yöneticisi Serhat Tigrel'e de iyi dileklerimizi sunmak isteriz.

Tanım ve Genel Bilgiler

Yaygın tür olduğu için halk arasında sadece "geyik" de denir. En iri geyik türlerinden birisidirler. Hatta sığın (Alces alces), wapiti (Cervus canadensis) ve sambar geyiğinden (Rusa unicolor) sonraki en büyük geyik olduğunu söyleyebiliriz. Kışın koyu kahverengi, yazın açık kahverengi-bronza kadar değişen renkte bir posta sahiptirler. Baş, boyun, ön ve arka bacaklar genelde postun diğer bölgelerine göre daha koyu renktedir. Cinsiyetler arası görünüş farkı olan seksüel dimorfizm bulunur. Erkek geyikler (stag) genelde 70-110 cm arasında değişen, büyük ve gösterişli boynuzlara sahiptirler. Erkek geyiklerin ağırlıkları 150 ile 300 kg civarındadır. Testosteron seviyesi kışın düştüğü için boynuzlar da düşebilir. Üreme dönemine doğru tekrar testosteron yükselmesi ile birlikte boynuzlar yeniden gelişir. Yavrular 14-16 kg ağırlında doğarlar ve 16 ayda olgunluğa ulaşırlar. Yaklaşık 10-15 yıl civarında yaşarlar. Koruma altında olanlar ise 20 yılı aşabilir.

Pedram Türkoğlu

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Bu tür içerisinde yaklaşık 11 tane alt tür bulunur. Plasentalılar (Eutheria) alt sınıfında bulunan ve 220'den fazla tür barındıran memeli takımıdır. Ayrıca Cetacea takımındaki yunus ve balina gibi memeli deniz hayvanları da bu takımdan evrimleşmiştir. Bu yüzden Cetacea ve Artiodactyla takımı, filogenetik olarak Cetartiodactyla isimli ortak bir taksonda sınıflandırılabilir. Hatta hipopotamlar, diğer üyelere nazaran balinalara daha yakın olduğu için Artiodactyla parafiletik takımının hatalı bir sınıflandırma olduğu düşünülür.

En eski fosil kayıtları Eosen'e (53 milyon yıl önce) uzanır. Bütün kıtalarda eş zamanlı olarak keşfedildikleri için, hangi kıtada evrimleştikleri bilinmiyor. En iyi bilinen örneği Diacodexis cinsi tavşan boyutunda ufak otobur memelilerdir. Kendilerinin ilk olarak 55 milyon yıl önce görülmeye başlanmış olduğu ve 9 milyon yıl önce soyu tükendiği düşünülüyor. Fosil kayıtlarına göre Avrasya'da Cervus cinsi geyiklerin ilk görülmeye başlandığı zaman ise Miyosen Dönem'inde yani 12 milyon yıl öncedir.

Pedram Türkoğlu

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Avrupa'nın çoğu kısmında, Kafkas Dağları bölgesinde, Hazar Denizi'nin batısında ve Türkiye'nin birçok kesiminde yaşarlar. Ayrıca Afrika'da, Yeni Zelanda'da ve Arjantin'de bile yaşarlar. Genelde yüksek rakımlı bölgelerde, açık arazilerde bulunurlar. Çünkü yaklaşan herhangi bir avcıyı daha kolay fark edebilirler. Buna rağmen çam ormanları gibi ağaçlık alanlarda da görülebilirler. Deniz seviyesinden 3000 m yüksekliğe kadar değişebilen çeşitli yüksekliklerde yaşayabilirler.

Davranış ve Etoloji

Tek erkekli harem şeklinde sosyal gruplar oluşturabilirler. Çiftleşme döneminde erkekler birbirlerine paralel biçimde yürüyerek güç gösterisi yaparlar. Rakibi geri çekilmezse diğer erkek, rakibe boynuzları ile saldırır. Bu tür karşılaşmalarda ciddi yaralanmalar gerçekleşebilir. Genelde sabah erken ve akşamın geç saatlerinde otlarlar. Günün diğer saatlerinde aktif değildirler ve zamanlarının çoğunu geviş getirerek geçirirler. Gözlem sırasında biz de gün doğmadan sabah 5'te arazide geyikleri bekledik.

Pedram Türkoğlu

Diyet ve Metabolizma

Geyikler, birçok otçul gibi 4 odalı mideye sahip ruminant (gevişen getiren) memelilerdir. Bu tür sindirim, başlıca selüloz ağırlıklı bitki diyetinde görülür. Dört odalı mideden tekrar ağıza gelen besinler, çiğnenerek tekrar yutulur. Buna ruminasyon denir. Midenin önce rumen ve reticulum bölgesinde mikroorganizma ağırlıklı olarak fermentasyon gerçekleşir. Fermentasyon sırasında selüloz gibi kompleks karbonhidratlar parçalanır. Sonra besinler saliva (tükürük) ile karışarak sıvı ve katı olarak ayrılır. Katı olanlar birleşerek bolus adını alır ve regürjite (kusmadan ağıza gelme) edilerek tekrar çiğnenir, sonra yutulup omasum bölgesine gelir. Böylece iyice küçülen besin parçaların emilimi daha kolay gerçekleşir. Selüloz başlıca asetik asit, bütirik asit ve propiyonik asit olmak üzere 3 kısa zincirli yağ asidine parçalanır ve omasum bölgesinde emilir.

Saliva (tükürük) aynı zamanda bölgedeki mikroorganizmalar için sıvı sağlar. Bu olaylardan sonra bolus (sindirilen besin) gerçek mide adı verilen abomasum bölgesine geçer. Bu bölge, insanlar gibi monogastrik hayvanlardaki tek mideye karşılık gelir. Ayrıca hipopotam gibi bazı memeliler psödoruminant (yalancı geviş getiren) olarak bilinirler. Çünkü mideleri 4 yerine 3 odalıdır ve sindirim yöntemleri farklılık gösterir.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

İnsanlar tarafından besin olarak tüketilirler. Aynı zamanda boynuzları nedeniyle sık sık yasak avcılığa maruz kalırlar. Süs eşyaları içerisinde fazlasıyla kullanılmışlardır. Ayrıca Avrupa'daki mağara çizimlerinde sık sık görülebilirler. Öyle ki bu çizimler arasında 40.000 yıl kadar eski olanlar bile mevcut.