Kırmızı damarlı yusufçuk (Sympetrum fonscolombii)

Pedram Türkoğlu

Gözlem Bilgileri

Balıkesir'de gözlemlediğimiz kırmızı damarlı yusufçuklar (Sympetrum fonscolombii). Karınlarını (abdomen) havaya kaldırarak, yüzey alanlarını azaltıyorlar. Dolayısıyla sıcak günlerde Güneş'ten gelen ışığı (solar radyasyonu) da azaltmış oluyorlar. Böylece vücut sıcaklıklarını korumuş oluyorlar.

Tanım ve Genel Bilgiler

Yaşam döngülerinin belli bir dönemini suda nimf olarak geçirirler. Kafalarının büyük bölümü gözdür. Bu yüzden görüş alanları çok geniştir. Havada asılı kalabilen ve geri geri uçabilen nadir böceklerden biridirler. Vücudu 38-40 mm uzunluğu bulabilir. Cinsel dimorfizm, yani cinsiyetler arası görünüş farkı belirgindir. Erkeklerin abdomeni (karın) diğer birçok Sympetrum türünden kırmızıdır. Toraks (göğüs) bölgesinin bir kısmı da kırmızıdır. İsmini, kanatlarındaki damar benzeri kırmızı renklenmeden alır. Pterostigma denilen kanat bölgesi açık sarı renkte, siyah çizgilere sahiptir.

Dişiler ise erkeklerin aksine yeşil/sarı tonlarındadır. Vücudun yanlarında iki belirgin siyah çizgi vardır. Her iki cinsiyette bacaklar, siyah ve biraz sarıdır. Çoğu zaman kızıl yusufçuk (Crocothemis erythraea) ile karıştırılırlar. Çünkü her iki türün erkekleri fazlası benzerdir. Fakat kızıl yusufçuğun bacaklarında ve kafasında siyahlık yoktur. Vücudu da daha geniştir. Ayrıca üreme davranışları da farklılık gösterir. Kızıl yusufçuk (Crocothemis erythraea) kaydımıza buradan ulaşabilirsiniz.

Pedram Türkoğlu

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Libellulidae (skimmers & perchers) ailesine üye olan Sympetrum cinsi yusufçulara İngilizce darter denir. Fakat genetik ve etolojik araştırmalar gösteriyor ki Sympetrum fonscolombii türü, diğer Sympetrium cinsi üyelere evrimsel olarak uzak akrabadır. Muhtemelen ileri analizlerle yeni bir cinse atanacaktır. İki farklı alt takım olan yusufçuklar ile kızböcekleri sürekli karıştırılır. Temelde Anisoptera takımına üye olan yusufçuklar, konduklarında kanatlarını yere paralel bir şekilde tutarken; Zygoptera ailesine üye olan kızböcekleri kanatlarını yere dik bir şekilde arkalarına kapatır. Bu konu hakkında hazırladığımız kısa belgesele buradan ulaşabilirsiniz.

Yusufçuk benzeri Meganeuropsis permiana türü 245 milyon yıl önce yaşamış, 71 cm'lik kanat açıklığı ile şimdiye kadarki bilinen en büyük böcektir. Aslında böcekler, uçma ilk evrimleştiğinde başka hiçbir organizma tarafından yaşam şekli olarak kullanılmamaktaydı. Bu nedenle rekabete girebilecek başka hayvan grupları olmadığından uyumsal başarıları da engellenememiştir. Böylece apeks ekolojik nişleri uzun zaman korunmuştur. Çünkü birtakım amfibiler dışında Dünya'da onları eleyebilecek başka bir tür yoktu. Böylece sayıları artmış ve yanında bitkilerin çeşitliliğini getirmişlerdir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya'nın çoğu kesimine yayılmışlardır. Asya'da Sri Lanka'ya kadar güneyde izlemek mümkündür. Avrupa'da ise genellikle Akdeniz ülkelerini severler. Çoğunlukla tatlı su kaynaklarına yakın bölgeleri tercih etseler de yağmur sonrası ıslanmış kurak bölgelerde bile yaşayabilirler.

Pedram Türkoğlu

Davranış ve Etoloji

Sıcak yaz aylarında sık sık, abdomenlerini yukarı kaldırarak obelisk (dikili taş) davranışı sergilerler. Güneş'in yükselmesi ile abdomenlerinin (karın) ucunu Güneş'e doğrulturlar. Sonuçta yüzey alanları azalacağı için etki edecek ışık miktarı da azalacaktır. Böylece termoregülasyon sağlayacaklar ve vücut sıcaklıklarını korumuş olacaklar. Laboratuvar ortamında 250 watt'lık lamba ile test edilmiş ve 30 türün sıcaklık artınca lambaya doğru karınlarını kaldırdıkları tespit edilmiş. Bu davranışı çeşitli kızböceği ve yusufçuk türleri sergileyebilir. Duruşları dikili taşa (İng: Obelisk) benzediği için bu isim verilmiştir.

Öte yandan Pachydiplax longipennis türü mavi yusufçuklar, bölgelerini korumak amaçlı da diğer erkeklere karşı bu pozisyonu sergileyebilirler. Örneğin Diastatops intensa yusufçuk türünün kanatları siyah olduğundan ötürü, bu davranış için abdomenlerinden ziyade, kanatlarını Güneş'e yönlendirmeyi tercih eder. Bu sayede siyah kanatları ile absorbe edeceği ışık miktarını azaltırlar. Ayrıca unutulmamalıdır ki yusufçuklar ve kızböcekleri güneşlenmek almak zorundadır. Böylece uçuş kasları sıcak kalacak ve uçabileceklerdir. Mesela kanatlarını Güneş ışığını kendilerine yansıtmak için kullanabilirler. Sadece aşırı sıcak günlerde ve yaz aylarında fazla ısınmamak için obelisk duruşuna geçerler. Genelde Mayıs ve Ekim arası uçarlar. Bu türler diğer Sympetrum türlerinin aksine 1 yılda birkaç kere ürerler.

Diyet ve Metabolizma

Etçil böceklerdir. Bu yüzden sinek gibi diğer uçan böceklerle beslenirler. Hatta bazen kızböceklerini ve başka yusufçukları da avlandıkları gözlemlenmiştir. Genelde yumuşak vücutlu uçan böcekleri tercih ederler. Hatta uçarken bile beslenebilirler.

Etimoloji

Sympetrum cinsi yusufçuklara İngilizce "darter" denir.