Kayalardaki Gökkuşağı: Opal Nedir?

Ne tam olarak mineral, ne de tam olarak kaya... Opal, mineralimsiler (mineraloidler) arasında bulunan, eşsiz yapıdaki bir jeolojik yapıdır. SiO₂ x n (H₂O) kimyasal formülüyle bilinen opalin kütlece %21 civarı sudur. Bu açıdan bakıldığında opali donmuş bir jel olarak düşünmek akla yatkın gelse de, bu tanım bile kafa karıştırıcı ve hatalı olacaktır.

Bir mineralin belirleyici özelliklerinden olan kristal yapısından yoksun olan opalin içeriğinde, bunun yerine silika kürecikleri bulunur. Her bir kürecik 150 ila 300 nanometre (metrenin milyarda biri) çaptadır. Bu açıdan bakıldığında, ele gelir miktarda opal elde etmek için milyarlarca ve milyarlarca silika küreciğü gerekmektedir. Bu kürecikler, tıpkı bir kutu içerisine rastgele doldurulmuş bilyeler gibi ortama yığılarak opali oluştururlar. Bu küreciklerin arasındaki boşlukları ise su molekülleri doldurur. Bu küreciklerden yansıyan ışık ışınları, görülebilir uzunlukta dalgaboyuna sahip olduğundan, opalin bulunduğu yerlerde minik gökkuşakları oluşabilir. Çapların farklılaşmasından ötürü yansıyan ışığın rengi de kolayca değişebildiğinden opal insanlar arasında çok değerli bir taş olarak bilinmektedir.

Normalde, saf opal renksizdir. Opalin yapısındaki düzensizlikler ona arkaplan rengini kazandırır. Yapıya katılan demir, manganez oksit ve organik karbon opale kremsi, turuncumsu ve siyah renk katabilir. Sütlü opal olarak bilinen taşın içeriğinde ise hava baloncukları bulunur. 

Opal, birçok jeolojik çevrede oluşabilir:

• Genellikle magmatik ya da volkanik kayaçlara ihtiyaç duyar ancak herhangi bir silikat kaya da oluşumuna neden olabilir.
• Silika kürecikleri kaya-su etkileşim süreçleri sonucu oluşur. Ilık bir su kaynağının bulunması bu süreçleri hızlandırır. Ancak çok yüksek bir sıcaklık da gerekmez. Silika küreciklerinin oluşması için ılık suyun haricinde asidik bir ortam, killerin ortamda bulunması ve hatta bakteriyel yaşam bile yeterli olabilir. 
• Silika küreciklerini taşıyan bu su kaynakları, kayalardaki yarıklardan, lav içerisindeki kanallardan veya fosilleşen bir ağacın içerisindeki çatlaklardan sızarak buralara birikebilir.
• Bu oyuk ve yarıklar içerisinde dinginleşen su içerisindeki kürecikler çökerek katı, jelsi katmanlar oluştururlar.
• Bu çökelme sırasında küreciklerin çapları değişebilir; bu da yansıtılan ışığın renginin değişmesine neden olur. Bu sürecin sonucunda oluşan rengarenk opal taşı, oldukça değerli bir hal alır.

Yapılan hesaplamalara göre Dünya'nın yeryüzünden 40 metre derinliğindeki bölgelerinde, 1 santimetre opal birikimi için tam 5 milyon yıl zaman gerekmektedir.