Hiperhızlı Uydu Çarpışması: Yörüngedeki Uydular Çarpışırsa Ne Olur?

2009'da meydana gelen ve Dünya yörüngesinde dolanan Iridium 33 ile Kosmos-2251 uydularının çarpışması, insanlık tarihinin ilk hiper hızdaki (saniyede 3.000 metreden daha hızlı giden şekilde) uydu çarpışması olarak tarihe geçti. İki uydu, yerden 789 kilometre yüksekte, Siberya'nın Taymyr Yarımadası civarında birbirlerine saatte 42.120 kilometre hızla çarpıp paramparça oldular. 

Daha önceden birkaç uydu çarpışması yaşanmışsa da, bunların neredeyse hiçbiri isteğimiz dışında olmamıştı veya önemli çarpışmalar değildi; daha önemlisi neredeyse hiçbiri hiperhızda değildi. Örneğin 2007 senesinde DART ile MUBLCOM uydularının çarpışması, Mir Uzay İstasyonu'nun Progress M-24, Progress M-34 ve Soyuz TM-17 ile çarpışması, 1996'da Cerise uydusunun uzaydaki meteor kalıntılarıyla çarpışması... Bunların hepsi çok düşük hızlardaki çarpışmalardı ve uydulara önemli bir hasar vermedi veya verilen hasarlar giderilebildi.

Ayrıca insanlığın gerçekleştikten sonra yıllar sonra fark ettiği 8 adet daha yüksek hızlı çarpışma tespit edildi; ancak bunların hepsi önemsiz ve iki tarafın da işlevsiz olduğu uydular arasındaydı. Ancak 2009 yılındaki sözünü ettiğimiz çarpışma, tam bir kaza idi ve yüksek masraflı bir projenin uzaya gömülmesine neden oldu.

Çarpışmaya dahil olan uydulardan ilki Kosmos-2251 isimli 90 kilogramlık Rus Hava Kuvvetleri'nin askeri iletişim uydusuydu ve 16 Haziran 1993'te fırlatılmıştı. Iridium 33 ise ABD'nin Iridium İletişim firmasının ticari uydu telefonu aracıydı ve 14 Eylül 1997'de yörüngeye yerleştirilmişti. Çarpışma sırasında ABD uydusu halen kullanımdayken, Rus uydusu 1995 yılından beri işlevsizdi ve kontrol edilmemekteydi.

Çarpışma sonrasında NASA'nın tahminlerine göre 10 santimetreden büyük 1.000 parça ve bundan daha küçük sayılamayacak miktarda artık oluştu ve uzaya savruldu. Temmuz 2011'de ABD Uzay Gözlem Ağı tarafından çarpışmadan arta kalan 2.000 civarında büyük kalıntı sayıldı ve kataloglandı. Tabii ki akıllara ilk gelen, Uluslararası Uzay İstasyonu'nun (UUİ) bundan etkilenip etkilenmeyeceğiydi, çünkü istasyon çarpışmanın 430 kilometre altında dönmekteydi. Çarpışma artıklarından Çin uyduları etkilendi; UUİ, Çin'in uydularına olan etkinin azalması için bir yörünge manevrası yaptı ve sorun çözüldü.

24 Mart 2012'de Kosmos 2251'in ufak bir artığı UUİ yanından geçti ve önlem olarak 6 astronot her an istasyonu terk etmek üzere istasyona bağlı iki adet Soyuz uzay aracı içerisinde hazır beklediler; ancak parça sorunsuz bir şekilde istasyonun yanından geçti. Ocak 2014 itibariyle çarpışma artıklarının %24'ü atmosfere girerek yandı.

Çarpışmanın nedeni ise basit bir hesaplama hatası. Ne yazık ki Dünya etrafında dönmekte olan binlerce uydunun ve uydu artığının her anki konumlarını %100 isabetle hesaplamak ve anlamlı verileri ayıklamak çok kolay bir iş değil. Aslında CelesTrak hesaplama birimi tarafından iki uydunun birbirinin 584 metre yakınından geçerek çarpışmayacağı hesaplanmıştı. Ancak hesaplardaki hata payı, çarpışmayı öngöremedi. Üstelik belli bir olasılıkla tehdit bildirilse bile, bir uyduyu öngörülen rotasından saptırmak büyük bir sorundur: yakıt, normal fonksiyonların korunması, manevra sonrası sabitlemenin yapılabilmesi, vb. açılardan... Bu sebeple bazen riskler alınır ve hata yapılabilir.

Çarpışmanın animasyonu buraya tıklanarak izlenebilir.