Glikojen Depo Hastalığı

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

Glikojen depo hastalıkları, karaciğerde glikojenin glikoza metabolize edilememesi sonucu oluşan kalıtsal bir hastalıktır. Bu hastalıklar, karaciğerdeki glikoz metabolizmasını sağlayan enzimlerin eksikliği veya taşıyıcıların anormalliği sonucunda oluşmaktadır. Çoğunluğu otozomal resesif olarak aktarılan 12 farklı tipi olduğu belirtilmektedir. En sık ortaya çıkan tipi, glikoz 6 fosfataz enziminin eksikliğine bağlı olarak oluşan Tip I glikojen depo hastalığıdır.

Belirti ve Semptomlar

• Kan şekerinde düşüklük (Hipoglisemi),
• Gelişim zayıflığı,
• Hareket sonrasında aşırı yorgunluk,
• Kontrolsüz kas kasılmaları,
• Karaciğer ve karın büyümesi,
• Ağız yaraları,
• Kandaki yağ, ürik asit, kalsiyum ve bazı değerlerin normal aralık dışına çıkması.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Glikojen depo hastalığının birçok alt türü mevcuttur. En çok rastlanan alt türü ise tip I'dir. Tip I'in en çok görülen alt türü ise tip Ia'dır. GSD hastalarının %80'ini oluşturur. GSD hastalığına sebep olan genler G6PC ve SLC37A4'te bulunan varyasyonlar sonucunda oluşur. G6PC geninde meydana gelen varyasyon tip 1a hastalığına sebep olurken, SLC37A4 ise tip 1b'ye sebebiyet vermektedir. Bu iki gende üretilen proteinler normal şartlar altında glikoz-6-fosfat adı verilen molekülü parçalamak için birlikte çalışırlar. Bu sayede de glikojen glikoza parçalanabilir ve vücut tarafından kullanılabileceği birincil enerji formuna dönüşebilir. Bu iki gende meydana gelen varyasyonlar, glikoz 6 fosfatın etkili bir şekilde parçalanmasını önler. Glikoz 6 fosfat glikoza ayrılamadığı için glikojene ve yağa dönüştürülür ve hücre içinde depolanır. Bir hücre içinde depolanan çok fazla glikojen ve yağ vücutta toksin bir etkiye sebep olur. Bu etkiler karaciğer ve böbrek gibi organlara ve dokulara zarar verir ve böylece GSD belirtileri ortaya çıkmış olur.

Teşhis Yöntemleri

GSD tip I, anormal glikoz, laktat, ürik asit, trigliseritler ve kolesterol seviyelerini gösteren laboratuvar testleri ile teşhis edilir. Bir tanıyı doğrulamak için G6PC ve SLC37A4 genleri için ayrıca moleküler genetik testler mevcuttur. Karaciğer biyopsisi, GSD tip IA için özel enzim eksikliğini kanıtlamak için de kullanılabilir.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Glikojen depo hastalığının tedavisi henüz yoktur. Çeşitli destekleyici ilaçlar ve hala deney aşamasında olan gen terapi yöntemleri denenmiştir. Bu alanda çalışmalar hala devam etmektedir. Bazı tipleri tedavi edilemezken, bazı tipleri kolayca kontrol altına alınabilir. Tedaviler genellikle beslenme odaklıdır.

1. Sık Öğünler: Öğünler küçük ama nişasta ve şeker açısından zengin olmalıdır. Sık öğünlerin nedeni ise kan şekerinin düşmesini önlemek.
2. Mısır Nişastası: Bazı çocuklarda her dört veya altı saatte bir mısır nişastası verilmesi gerekebilir. Bu sayede kan şekeri dengede tutulur. Mısır nişastasının kullanımına uzman doktor karar vermelidir.
3. Gece Beslenmesi: Bazı çocukların, midelerine yerleştirilen özel bir tüple gece boyu beslenmeleri gerekebilir. Besin için glukoz değeri yüksek karışımlar kullanılır. Bu şekilde hem kan şekeri yükselir hem de normal bir gelişim sağlanmış olur.
4. İlaç Tedavisi: Glikojen depo hastalığı kandaki ürik asit miktarının artmasına yol açabilir. Bu artış böbrek taşına, gut hastalığına ve eklem iltihabına neden olabileceği için ilaç kullanımı gerekli olmaktadır. Kandaki mineral dengesini korumak için doktor takviye önerebilir.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Glikojen depo hastalığı tip I, sıklığı beyazlarda her 100 000 canlı doğumda 1 iken, Aşkenazi Yahudi'lerinde her 20 000'de 1 gözükür.

2020 RaDiChal Genetik Tedavi Yarışması

2020 yılında Türkiye'de üniversiteler arası başlatılan bir proje çalışması ismini RaDiChal 2020 olarak belirlemiştir. Hiçbir kurum, kuruluş, firma ve üniversite ile bağlantılı olmadan yenilikçi bir yaklaşımla oluşturulmuştur. Yarışma esasları ilgili bölümlerce lisans, yüksek lisans, doktora öğrencileri tarafından kurulan en az 3 en fazla 5 kişilik ekiplerin bir araya gelmesiyle belirlenmiş FA (Friedreich Ataksisi), GSD (Glikojen Depo Hastalığı) ve SMA (Spinal Muskuler Atrofi) hastalıklarına tedaviye yönelik araştırma, gen tasarımı ve genetik mekanizmalar üzerine çalışma yapılması amacıyla kurulmuştur. Bir proje yarışması olan RaDiChal 2020, henüz laboratuvar çalışmalarını başlatmamış, takımlar proje sunumlarını laboratuvar şartlarında uygulanabilir şekilde eylül ayında sunumu yaptıktan sonra yeni kurulmuş Nadir Hastalıklar Laboratuvarı’nda çalışmalarını gerçekleştirebilecekler.

Her yıl Şubat ayının son günü, dünya üzerinde yaklaşık 350 milyon kişiyi etkileyen ender görülen hastalıklara dikkat çekmek amacıyla "Nadir Hastalıklar Günü" olarak kabul ediliyor. Beş kişiden oluşan NicHe ekip arkadaşlarımız adına; çalışkan, azimli ve grup çalışmasına adapte olabilmiş gençler olarak bilimin gücüne inanıyoruz. Bilim bizi gitmek istediğimiz her yere götürebilir, bizleri aydınlatabilir. Gerek proje aşamasında desteğini esirgemeyen RaDiChal 2020 ekibine gerekse bizleri geri çevirmeden çalışmalarımıza önderlik etmiş hocalarımıza teşekkürlerimizi sunarız.

• Betül Buse Coşkun - Ankara Üniversitesi/Biyoloji
• Burçak Kurt - Uşak Üniversitesi/Moleküler Biyoloji ve Genetik
• Göksu Türker Kanatlı - Uşak Üniversitesi/Moleküler Biyoloji ve Genetik
• Zeynep Koçaslan - İstanbul Üniversitesi/Biyoloji
• Ayşe nur Avcı - İstanbul Üniversitesi/Biyoloji

Dilerseniz ekibi Instagram üzerinden takip edebilirsiniz.

Düzeltmeler: Hastalık kategori kategori ayrılarak açıklandı. Önceki versiyondan çıkartmalar ve eklenmeler yapıldı.