Fırfırlı Köpekbalığı: Bir Yaşayan Fosil Örneği!

Evrimsel süreçte tüm türler, sürekli olarak ciddi evrimsel değişimler geçirmek zorunda değildirler. Kimisi gerek çevre şartlarının fazla değişmemesi, kimisi gerek çevre değişse bile bu değişimin o türü çok fazla etkilememesi, kimisi ise basitçe popülasyon içerisinde yeterli çeşitlilik bulunmamasından ötürü genel olarak türlerin evrimsel değişim hızının ortalamasına göre yavaş değişirler. Hatta bazı türler, oldukça nadir olsalar da, milyonlarca yıl boyunca dışarıdan gözle görülebilir fiziksel değişimler geçirmeden günümüze kadar ulaşabilirler.

Bu demek değildir ki o canlı evrimleşmemektedir. Elbette evrimleşir. Ancak mikro düzeyde, popülasyon genetiği çerçevesinde gerçekleşen bu değişim (mikroevrim), gözle görülür fiziksel değişimlere (makroevrim) neden olacak kadar şiddetli ve kapsamlı değil demektir. İşte bu şekilde fiziksel olarak kısmen daha az değişerek günümüze gelen türlere yaşayan fosil adını veririz.

Yaşayan fosiller evrimsel biyoloji açısından çok kıymetlidirler. Çünkü bu soy hatları atalarından pek fazla değişmeden günümüze geldikleri için, aynı atadan ayrılarak ciddi anlamda farklılaşan türlerle olan ortak ataları hakkında çok ciddi bilgiler verirler. Fosillerden elde edemeyeceğimiz bilgiler... Çünkü yaşayan fosiller, atalarına büyük oranda benzemekle birlikte, atalarından ve diğer fosillerden farklı olarak "yaşamaktadırlar". Bu da, genlerini analiz edebilmemiz ve diğer türlerdeki evrimsel değişimlerle ilgili öngörülerimizi test edebilmemiz anlamına gelir.

Yaşayan fosillerin en harika örneklerinden birisi, köpekbalıklarının evriminin ilkin basamaklarını halen vücudunda taşıyan Chlamydoselachus cinsi gelir. Yani "fırfırlı köpekbalıkları". Bu cinse ait 11 farklı tür bilinmektedir; bunlardan sadece 2 tanesi halen hayattadır.

LiveScience

Atlantik ve Pasifik okyanuslarında bulunan Chlamydoselachus anguineus en yaygın olarak bilinen yaşayan fosillerden birisidir. Okyanusların 1500 metre derinliklerine kadar yaşayabilmektedir; ancak çoğunlukla 50-200 metre derinlikte bulunur. 2 metrelik boylarıyla bu canlılar, köpekbalıklarının erken atalarına ait özellikler olduğu düşünülen koyu kahverengi bir renge, yılan balığı benzeri bir vücut planına ve diğer kuzenlerine kıyasla oldukça geride bulunan sırt, pelvik ve anal yüzgeçlere sahiptir.

Ayrıca günümüzdeki köpekbalıklarının büyük çoğunluğunun aksine, 5 yerine 6 solungaç yarığı bulunmaktadır. Köpekbalıklarında solungaç yarıklarının 7 yarıkla başlayıp, önce 6'ya, sonrasında 5'e düştüğü bilinmektedir. Günümüzde 5 solungaç yarığına sahip 400 civarında tür, 6 solungaç yarığına sahip olan 6 tür, 7 solungaç yarığına sahip tek 1 tür yaşamaktadır. 

Ayrıca davranışsal açıdan da bu tür oldukça ilkel bir yapıdadır. Örneğin bugüne kadar hiçbir köpekbalığı türünde gözlenmeyen bir şekilde, bir yılan gibi kendisini geriye esnetip, ileri ok gibi fırlayarak avının üstüne atlamaktadır. Normalde köpekbalıklarında böyle bir saldırı davranışı gözlenmez. Benzer şekilde, gebeliği de aşırı uzundur: 3.5 yıla kadar uzayabilir ve bu, bilinen tüm omurgalılar içerisinde bir rekordur. Bir seferde 2-15 yavru doğurabilir ve türün belirli bir üreme sezonu yoktur, herhangi bir zamanda üreyebilirler.

Roman Fedortsov

Türün genetik analizi, türe ait soy hattının bilinen en eski köpekbalıklarına kadar uzandığını göstermektedir. Tür, 95 milyon yıl önce atalarından farklılaşmaya başlamış olsa da, soy hattının ilk ayrımının 150 milyon yıl kadar geriye gittiği düşünülmektedir.