Fedakarlık ve Evrim: Menapoza Giren Katil Balinalar!

Katil balinalar, doğurganlıkları bittikten sonra uzun bir yaşam sürdüren sadece üç türden (diğer ikisinden biri biziz) biridir. Fakat bilim adamları hâlâ niçin yalnızca bu üçünün böyle olağandışı bir menopozal özellik geliştirdiğini bilmiyorlar.

Öğrenmek için yapılan bir girişimde NERC (Doğal Çevreyi Araştırma Konseyi) yaklaşık 500.000£’luk (yaklaşık 1.600.000 TL) bir projeyi finanse etmeyi kabul etti. Proje, katil balinaların niçin yaşam sürelerinin üçte birinde doğurganlıklarının bittiğini ve yaşamlarının kalanını yavruları ve torunlarını büyütüp korumaya adadıklarını araştırıyor. Araştırmacılar, balinaların 30-40’larında girdikleri menopozun hayvanların sosyal yapısıyla ilişkili olduğunu düşünüyorlar. Projenin araştırma lideri, Exeter Üniversitesi’nden Dr. Darren Croft şöyle diyor:

Katil balinalar, erkek ve dişi yavruların sosyal gruplarından kopmadıkları ve anneleri yaşadığı sürece onunla kaldıkları çok olağandışı bir sosyal sisteme sahiptir. Dişi yaşlandıkça grup üyeleriyle daha fazla gen paylaşır; yaşı büyük dişilerin yavru vermektense yavruları veya torunlarına yardım etme avantajından faydalandığını tahmin ediyoruz.

Diğer bir araştırma lideri, York Üniversitesinden Dr. Dan Franks ise şunları söylüyor:

Katil balinaların durumu, insanlarınkinden oldukça farklıdır. Katil balina çifti yavru verince erkek, oradaki bir dişiyle çiftleşmek için başka bir gruba gider. Fakat insanların aksine, sonra annesinin olduğu gruba döner. Yaşı büyük dişilerin kendilerini yavruları ve torunlarına bakmak için daha fazla baskı altında hissetmelerinin bu nedenle olduğunu düşünüyoruz.

Balinalarda menopozun oluşma nedenini bulmak için ekip, 550’nin üzerinde bireyin bulunduğu iki katil balina topluluğu hakkında son 30 senedir toplanan bilgiyi kullanacak. Bu eşsiz veri kümesi, doğum ve ölüm tarihlerini içermesinin yanı sıra farklı hayvanlar arasındaki genetik ve sosyal ilişkiler gibi daha karışık verileri de kapsıyor.

Bu verinin analizinde izleyeceğimiz yol, bireyin tahminî yaşayacağı süreyi baz alarak yaşam sigortasına teklif veren sigorta şirketlerininkine benzer bir yöntem kullanmaktır. Hayatta kalma şansları az olduğundan sigara içen, yaşlı veya alkoliklerin sigorta primleri yüksek olacaktır.” açıklamasını yapan Croft ekliyor: “Tabii hemen anne veya nine balinanın yaşıyor olmasının, bu genç memelinin hayatta kalma şansını nasıl etkilediği sorusu geliyor aklımıza.

Ön çalışmalara göre bilim adamları, artık üremeyen bir dişinin etrafta olmasının, yavru ve torunların hayatta kalma şanslarını hayli artırdığını kanıtlamayı umuyorlar. Yavru ve torunların edindiği faydalara ek olarak, kaynak kullanımındaki rekabetin de menopoz evrimine katkıda bulunduğu tahmin ediliyor. Franks şöyle diyor:

Farklı kuşakların yavruları arasında çoğunlukla kaynak kullanımı için mücadele vardır. Yaşça büyük olan dişi balina, dişi yavrularından biriyle aynı zamanda doğurursa, iki yavru memeli birbirleriyle rekabet hâlinde olacaktır. Teorik olarak, yaşı büyük annenin yavrularının bu yarışı kaybetmesi gereklidir. Dolayısıyla yaşça büyük dişinin üreme haklarından vazgeçerek genç kuşakların yavrularını büyütmeye yardım etmesi akla yatkın geliyor.

Bilim adamlarının bir sonraki adımı, menopoza girmiş bir dişinin, yavrunun hayatta kalmasına nasıl yardımcı olduğunu araştırmak. Yaşça büyük dişinin sosyal grup içerisinde lider rolü üstlenerek nerede ve ne zaman yiyecek bulabileceklerini göstermesiyle bu yardımı sağladığı düşünülüyor.

İnsanların menopoz süreçleri daha iyi bilindiğinden, bilim adamları bulgularını insan menopozu ile karşılaştırarak değerlendirmeyi ve böylece bu olağandışı hayvan özelliğinin daha çok anlaşılmasını sağlamayı umut ediyorlar. Franks sözlerini şöyle tamamlıyor:

Bu proje sayesinde insan menopozunun evrimi hakkında daha fazla bilgi öğrenirsek hiç şaşırmam. Önerilerimizin büyük bir kısmı, insan menopozu araştırmalarından esinlenilmiştir, araştırmamızın da insan evrimi hakkında daha fazla soru sormamıza olanak sağlayacak yeni fikirlere yol açmasını umuyoruz.